کروشه (قلاب) و آکولاد عناوینی هستند که عموما با یکدیگر اشتباه گرفته شده یا به جای هم مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از علائم نگارشی چون پرانتز، گیومه، کروشه و آکولاد ظاهری نسبتا مشابه به یکدیگر دارند به همین خاطر ممکن است تصور کنید کاربردهای آن‌ها نیز یکسان است. در حالی‌که کروشه (قلاب) و آکولاد دو نشانه نگارشی با کاربردهای متفاوت هستند.
کروشه [] نیز مانند پرانتز یک واژه فرانسوی است که به معادل آن در زبان فارسی، قلاب گفته می‌شود. برخلاف پرانتز که دو خط هلالی شکل است، کروشه به صورت دو خط عمود موازی نشان داده می‌شود. کروشه را می‌توان یکی از انواع پرانتز دانست که مانند یک قلاب جمله یا واژه‌ای را در برگرفته و آن را از سایر قسمت‌های متن متمایز می‌کند.
تشخیص اینکه چه زمانی باید از کروشه، گیومه، پرانتز یا آکولاد استفاده شود، ممکن است برای شما نیز در ابتدا دشوار باشد. برخی از موارد کاربرد این نشانه‌های نگارشی بسیار مشابه به یکدیگر هستند به همین خاطر ممکن است شما هم در استفاده از آن‌ها دچار خطا شوید. پیشنهاد می‌کنم برای یادگیری بیشتر حتما سری مطالب سایت ویراستار که در مورد کاربرد علائم نگارشی است را مطالعه نمایید.
موارد استفاده از کروشه یا قلاب
برای درک بهتر کروشه و کاربرد آن، توصیه می‌کنیم ابتدا موارد کاربرد گیومه و آکولاد را که در مقالاتی دیگر به صورت مفصل در مجله ویراستار توضیح داده‌ایم مطالعه کنید.
واژه‌هایی که توسط مترجم یا مصحح به متن افزوده می‌شوند
در بازگردانی برخی متون علی‌الخصوص متون کهن و نسخه‌های قدیمی برخی آثار و کتاب‌ها، اگر توضیح یا واژه‌ای از قلم افتاده باشد و مصحح تشخیص دهد که قید این واژه به درک بهتر مخاطب کمک می‌کند، باید آن عبارت یا واژه را در میان کروشه قرار دهد. در نثرهای قدیمی یا نسخه‌های کهن برخی آثار این کاربرد قلاب را بسیار می‌بینید. مثال:
یا به کار بستن چیزی که دانی، یا به آموختن [آن چیز] که ندانی.
راهنمایی بازیگران در فیلم‌نامه یا نمایش‌نامه
در نمایش‌نامه یا فیلم‌نامه‌هایی که قابلیت اجرایی دارند، دستورات اجرایی که به بازیگر کمک می‌کند اجرای خود را بهتر بر روی صحنه بیاورد، در میان کروشه قرار می‌گیرند. برای مثال تن صدا یا حالت چهره بازیگر در هر سکانس، توسط فیلم‌نامه نویس در میان کروشه آورده می‌شود. به مثال زیر توجه کنید:
مادام ژاسمن [درحالی که سعی می‌کند دامن بلند لباس خود از زیر دست و پایش جمع کند] با عجله به سمت موسیو می‌رود.
توجه داشته باشید که دستورات اجرایی داخل کروشه قرار می‌گیرند اما گاهی اوقات قصد نمایش‌نامه‌نویس این است که خواننده این نمایش‌نامه بتواند حالت چهره، نحوه ایستادن و… بازیگر را در ذهن خود متصور شود؛ در چنین شرایطی آن را داخل پرانتز می‌نویسد. در مقاله کاربرد پرانتز یا کمانک می‌توانید این کاربرد را با مثال قید شده بهتر درک کنید.
ذکر نامعلوم بودن اطلاعاتی از ناشر یا محل نشر یک کتاب
آیا مشخصات کتابی که مطالعه می‌کنید را می‌خوانید؟ مشخصاتی چون ناشر، محل نشر یا سال نشر کتاب جزو اطلاعاتی هستند که عموما در منابع پایانی کتاب آورده می‌شوند. ممکن است در برخی از کتاب‌ها با این واژه‌ها در داخل کروشه مواجه شوید:
[بی‌تا] = تاریخ نشر کتاب نامعلوم است.
[بی‌جا] = محل نشر کتاب نامعلوم است.
[بی‌نا] = نام ناشر کتاب نامعلوم است.
جلوگیری از بکار بردن دو پرانتز در داخل یکدیگر
همان‌طور که در مقاله کاربرد پرانتز اشاره شد، نمی‌توانیم پرانتزی را داخل یک پرانتز دیگر بکار ببریم. اما اگر نیاز باشد داخل یک پرانتز، واژه یا اصطلاح دیگری مجدد داخل پرانتز قرار بگیرد می‌توانیم از کروشه یا قلاب استفاده کنیم. مثال:
با یادگیری کاربردهای علائم نگارشی و نحوه استفاده درست از این علائم تصحیح املای کلمات و ویرایش فنی (پاراگراف‌بندی [بندنویسی]،سجاوندی[نشانه‌گذاری] و رسم‌الخط [دستور خط]) بسیار ساده‌تر خواهد شد.
ذکر معادل‌های یک واژه
برخی از واژه‌ها چندین معادل داشته و به روش‌های مختلفی تلفظ می‌شوند. معادل‌های یک کلمه در جمله بهتر است در میان کروشه قرار بگیرند.
آیا می‌توان در یک جمله از چندین کروشه استفاده کرد؟
استفاده از چندین کروشه در یک جمله ایرادی ندارد اما از آنجایی که استفاده پشت سر هم از کروشه یا قلاب، قابلیت خوانایی متن را کاهش می‌دهد، توصیه می‌شود از آوردن چندین کروشه در یک پاراگراف (به غیر از فرمول‌نویسی ریاضی) یا بند بپرهیزید. چنانچه مجبور به این کار بودید، بهتر است جمله‌بندی و ساختار آن را به گونه‌ای تغییر دهید تا نیازی به استفاده زیاد از کروشه نباشد.
چرا نویسندگان استفاده از پانویس را به کروشه ترجیح می‌دهند؟
در جملات طولانی که توضیحی هستند بهتر است به جای کروشه، از پانویس استفاده شود. همان‌طور که خواندید جمله یا عبارت میان کروشه، جمله‌ای برای بیان توضیحات بیشتر است. گاهی اوقات خواندن این توضیح مخصوصا اگر طولانی باشد، موجب حواس‌پرتی یا به اصطلاح گرفتن رشته کلام از مخاطب می‌شود.
علاوه بر آن ممکن است خواننده به توضیحات متن اصلی بسنده کرده و علاقه‌ای به خواندن این توضیحات اضافه نداشته باشد. در چنین شرایطی ارائه توضیحات اضافه از سوی نویسنده، برای مخاطب چندان خوشایند نیست. بنابراین توصیه می‌شود توضیحات طولانی به جای قرار گرفتن میان پرانتز یا کروشه، در پاورقی کتاب، مقاله یا تحقیق قید شوند تا مخاطب خود انتخاب کند که می‌خواهد این توضیحات ذکر شده در پاورقی را بخواند یا خیر.
علائم نگارشی را داخل کروشه بگذاریم؟
اگر جمله‌ای که در میان کروشه قرار گرفته است یک جمله کامل باشد، نویسنده موظف است نشانه‌های نگارشی لازم را درون کروشه بگذارد. اما اگر یک عبارت یا اصطلاح توضیحی است و اجزای یک جمله کامل را ندارد، علائم نگارشی مانند نقطه بیرون از کروشه قرار می‌گیرند.
مادر [درحالی‌که بسیار خوشحال بود.] از خانه خارج شد و به سمت بازار رفت = درست
سازمان [سازمان حفاظت محیط زیست.] پیگیری دریافت حقابه تالاب‌ها از وزارت نیرو را آغاز کرد = نادرست
نحوه فاصله گذاری کروشه
کروشه نیز مانند دیگر علائم نگارشی در برگیرنده (پرانتز، گیومه و آکولاد) با یک فاصله از کلمه پیش و پس از خود نوشته می‌شود. توجه داشته باشید که متن داخل کروشه از دو طرف به آن می‌چسبد و هیچ فاصله‌ای ندارد.
چرا توصیه می‌کنیم از ویراستار برای ویرایش متون خود استفاده کنید؟
اگر یک نویسنده تازه کار هستید و تجربه زیادی در ویراستاری ندارید، تصحیح اشتباهات فاصله گذاری علائم نگارشی و همچنین نیم فاصله می‌تواند زمان و انرژی زیادی از شما بگیرد. کمک گرفتن از نرم افزار ویراستار برای ویرایش متن‌ها، نه تنها به ویراستاری متون سرعت می‌بخشد، بلکه نوعی تمرین برای یادگیری دقیق فاصله گذاری درست علائم نگارشی نیز خواهد بود. پس از آنکه متن توسط ویراستار، از نظر فنی و زبانی ویرایش شد، یکبار دیگر آن را بخوانید تا با نحوه نشانه‌گذاری و استفاده درست از علائم نگارشی بیشتر آشنا شوید. ویراستار آنلاین با امکانات خود، دست راست نویسنده‌های تازه کار و حرفه‌ای است.
