دو نقطه در چه هنگامی کاربرد دارد؟ در این مقاله از سری مقالات نشانه گذاری و علائم نگارشی فارسی، قصد داریم کاربرد دو نقطه (:) را بررسی کنیم. اگر احساس میکنید از تمامی موارد استفاده این علامت اطلاع ندارید تا انتهای این مقاله از مجله ویراستار با ما همراه باشید. ما در ویراستار، با ساخت نرم افزار ویراستار و همچنین ایجاد ویراستار آنلاین، سعی داریم به تمامی افرادی که دستی در نوشتن دارند کمک کنیم تا ویرایش متنهای فارسی خود را بدون خطا و با سرعت بالا انجام دهند.
عدم شناخت کافی علائم نگارشی و کاربرد هر یک، پاشنه آشیل اغلب افرادی است که میخواهند یک مقاله علمی بنویسند. دو نقطه یکی از آن علائمی است که زیاد به چشم میخورد. از آنجایی که کاربرد آن کاملا مشهود است، کمتر پیش میآید جایی که نیاز نیست علامت دو نقطه را ببینیم. اما به این دلیل که برخی از افراد استفاده از علائم نگارشی را اقدامی کاملا بی فایده و وقت گیر میدانند بسیار دیده شده است که در جاهای لازم، از این علامت استفاده نشده است!
بطور کلی دو نقطه نمادی از نقل قول، شرح، توضیح و اعلام است؛ بنابراین توضیح، معنا، برشماری اجزا و بیان و شرح یک موضوع از عباراتی هستند که پس از دو نقطه میآیند. در داستانها، نمایشنامهها و فیلمنامهها، این علامت به وفور به چشم میخورد چراکه این متون نقل قولهای زیادی دارند. کلمه «گفت» به نوعی به نمادی برای استفاده از دو نقطه روی هم تبدیل شده است. به محض اینکه این کلمه را میخوانیم انتظار داریم که پس از آن دو نقطه را ببینیم چراکه جمله در حال روایت یک نقل قول مستقیم است.
دو نقطه در چه هنگامی کاربرد دارد؟
کمی پیش بصورت خلاصه به موارد کاربرد دو نقطه در فارسی اشاره کردیم. در ادامه این موارد را با ذکر مثال برای درک بهتر آن توضیح دادهایم.
1. نقل قول مستقیم
یکی از رایجترین کاربردهای نقل قول مستقیم، علامت دو نقطه است که در زبان فارسی گاهی با نام «دو نقطه سر به سر» نیز شناخته میشود. هر جا در متن که قصد داشته باشید مطلبی را عینا از شخص دیگری نقل کنید باید از علامت دو نقطه استفاده کنید. در این صورت، عبارت نقل شده در داخل گیومه قرار میگیرد. در مقالهای دیگر به بررسی کاربرد گیومه خواهیم پرداخت. به مثال زیر توجه کنید:
گفت: «درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد
نهال دشمنی برکن که رنج بیشمار آرد»
2. نقل گفتوگو
در نمایشنامهها یا داستانها برای نشان دادن این موضوع که افراد با یکدیگر در حال گفتوگو هستند، میان نام گوینده و سخنی که در ادامه قرار است بگوید، باید از دو نقطه استفاده شود.
+ دایی جان ناپلئون: من میدانم که انگلیسیها بالاخره کار خودشان را میکنند.
- مش قاسم: والله بابام جان دروغ چرا؟ تا قبر آآ… ما هم به وسع خودمان خیلی به انگلیسیا زدیم.
3. شرح اجزای مشابه و از یک خانواده
چنانچه قصد داشته باشید اجزایی را شرح دهید که با یکدیگر سنخیت دارند، باید از علامت دو نقطه استفاده کنید. برای مثال:
انواع نشانه گذاری و علائم نگارشی عبارتنداز: نقطه، ویرگول، نقطه ویرگول، دو نقطه و… .
4. جدا کردن ساعت و دقیقه از یکدیگر
دیگر کاربرد علامت دو نقطه، قرار گرفتن میان ساعت، دقیقه و ثانیه است. برای مثال اگر قصد داشته باشید در نوشته خود به ساعت وقوع حادثهای اشاره کنید باید آن را به صورت (15:30) بنویسید.
5. تعریف یک اصطلاح یا واژه
در کتابهای درسی به کرات دیدهاید که بعد از یک واژه یا اصطلاح جدید، علامت دو نقطه گذاشته شده و سپس معنی آن را مقابل آن نوشتهاند. مثال:
استهزاء: تمسخر، ریشخند و لودگی
6. بیان عنوان و موضوع یک مطلب
برای بیان موضوع یا عنوان میتوان از دو نقطه استفاده کرد. برای مثال در تحقیقات و ارائههای کلاسی، معمولا این مورد زیاد به چشم میخورد. توجه داشته باشید که اگر بخواهید اول ارائه، مقاله یا مطلب خود عنوان این ارائه را شرح دهید، میتوانید از دو نقطه استفاده کنید در غیر این صورت در عنوانها و تیترها (زمانی که موضوع و عنوان در سطرهای جداگانه باشند) استفاده از دو نقطه توصیه نمیشود. به مثالهای زیر توجه داشته کنید:
موضوع مقاله: کاربرد دو نقطه در فارسی
نویسنده: ماریا نصیری
به کار بردن دو نقطه در کجا اشتباه است؟
- پس از تیترها و زیرتیترهای یک مقاله از دو نقطه استفاده نمیکنیم.
- چنانچه میخواهید معنی عبارتی را شرح دهید، نباید از واژه «یعنی» استفاده کنید. در صورت استفاده از این واژه دیگر نیازی به درج دو نقطه نیست.
– ویراستاری: یعنی تصحیح، تلخیص و ساماندهی متون (نادرست)
– ویراستاری: تصحیح، تلخیص و ساماندهی متون (درست)
- در صورتی که نقل قول مستقیم نباشد و قصد داشته باشیم مضمون سخنی را نقل کنیم، نباید از دو نقطه استفاده شود.