یکی دیگر از نشانه‌های نگارشی که به صورت جفت به کار می‌رود، پرانتز () است. پرانتز یک واژه فرانسوی است و اگر به دنبال معادل آن در زبان فارسی هستید، باید از واژه کمانک یا دو هلال استفاده کنید. پرانتز در برگیرنده جمله معترضه است؛ به عبارتی پرانتز عموما جایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که جمله یا عبارتی برای توضیح بیشتر جمله پیش از خود قید شده باشد به گونه‌ای که با حذف جمله داخل پرانتز، آسیبی به ساختار جمله اصلی وارد نشود.
علاوه بر مورد فوق، پرانتز در نگارش فارسی کاربردهای دیگری نیز دارد که در طول این مقاله به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت. بکار بردن پرانتز و گیومه به جای یکدیگر، یکی از اشتباهات رایج ویراستاری است.
باید توجه داشته باشید اگرچه این دو نشانه نگارشی به ظاهر مشابه یکدیگر هستند، اما کاربردهایی کاملا مجزا از یکدیگر دارند. در مقاله‌ای دیگر از سری مقالات نشانه گذاری در زبان فارسی به طور کامل کاربرد گیومه در نگارش فارسی را بررسی کردیم.
فکر می‌کنید ویراستاری و جایگذاری صحیح علائم نگارشی کار دشواری است؟ می‌توانید از یک نرم افزار تخصصی ویرایش متن کمک بگیرید. با استفاده از نرم افزار ویرایش متون فارسی، ویراستار، در سریع‌ترین زمان ممکن مقالات و متون فارسی را ویرایش کنید.
موارد استفاده از پرانتز در نگارش فارسی
پرانتز یکی از نشانه‌های نگارشی رایج است که از آن زیاد استفاده می‌شود. در برخی از متون فارسی، استفاده نابه‌جا و غیرضروری از این نشانه نگارشی به چشم می‌خورد که موجب دشوارتر شدن درک مطلب برای خواننده می‌شود. در ادامه موارد کاربرد کمانک را می‌خوانید.
آوردن توضیح تکمیلی در متن
گاهی اوقات لازم است اصطلاح یا عبارتی برای کامل‌تر کردن جمله پیش از خود آورده شود. این جمله، جزئی از جمله اصلی نیست چراکه با حذف آن خللی به ساختار جمله وارد نشده و صرفا برای توضیح بیشتر آمده است. این چنین جملاتی باید در میان پرانتز قرار بگیرند. موضوعی که باید به آن توجه داشته باشید این است که جملات معترضه یا میان‌جمله تنها زمانی باید آورده باشند که واقعا به وجود آن‌ها نیاز باشد.
گاهی اوقات نویسنده برای زیاده گویی و کش‌دار کردن سخن خود، مدام دست به نگارش توضیحات اضافه می‌زند که نه تنها کمکی به خواننده نمی‌کنند بلکه خواندن این متن طولانی و پر از توضیحات اضافه را برای آن‌ها دشوارتر نیز می‌کنند. مثال:
کافکا که از دوست خود درخواست کرده بود پس از مرگش تمام آثارش را بسوزاند (که البته ماکس به این وصیت عمل نکرد و آثار او را منتشر کرد) یکی از تاثیرگذارترین نویسندگان مشهور آلمانی است.
ما در ویراستار، با ساخت نرم افزار ویراستار و همچنین ایجاد ویراستار آنلاین، سعی داریم به تمامی افرادی که دستی در نوشتن دارند کمک کنیم تا ویرایش متن‌های فارسی خود را بدون خطا و با سرعت بالا انجام دهند.
ذکر معنی یا مترادف یک واژه یا اصطلاح
در حین نوشتن یک مطلب، بسیار پیش می‌آید که از واژه یا اصطلاحی استفاده کنید که لازم بدانید معنی یا مترادف آن را برای مخاطب شرح دهید. بسیاری از واژه‌ها در زبان‌های دیگر دارای معادل و بسیاری از آن‌ها در زبان فارسی دارای مترادف و هم‌خانواده هستند. برای قید این واژه‌ها، باید آن‌ها را داخل پرانتز قرار دهید. توجه داشته باشید که برای ذکر معنی یا معادل یک واژه در داخل یک جمله، استفاده از گیومه صحیح نمی‌باشد. چنانچه معنی آن واژه یا اصطلاح خارج از جمله باشد، به جای پرانتز باید از علامت دو نقطه استفاده شود.
پرانتز (کمانک) از دو خط هلالی شکل به صورت نیم‌دایره ساخته شده است و شکل ظاهری آن در زبان فارسی و انگلیسی یکسان است.
ذکر اسامی کامل افراد یا قید تخلص آن‌ها
احتمالا بسیار دیده باشید که در متنی از اسامی مستعار یا تخلص افراد نام برده شده است. در چنین مواقعی برای رفع ابهام احتمالی و برای اینکه مخاطب به درستی متوجه شود، نام کامل شخص یا تخلص آن در پرانتز قرار می‌گیرد.
خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاء‌الدین محمد حافظ شیرازی (متخلص به لسان الغیب) از شعرای فارسی زبان سده هشتم ه.ق است.
شهر توس (نام قدیمی مشهد مقدس) پایتخت مذهبی ایران است.
کمانک در فرمول‌های ریاضی
از دیگر کاربردهای پرانتز یا کمانک، می‌توان به استفاده از آن در فرمول نویسی‌های ریاضی اشاره کرد. چنانچه قصد داشته باشید حاصل یک عبارت مانند اتحاد را محاسبه کنید، آن عبارت را باید در میان پرانتز قرار دهید.
بیان تاریخ مربوط به تولد و فوت اشخاص
تاریخ تولد و فوت مشاهیر، داخل پرانتز و پس از ذکر نام آن‌ها آورده می‌شود. توجه داشته باشید که این یک توضیح اضافه است که با حذف آن آسیبی به ساختار جمله وارد نمی‌شود اما به صلاح‌دید نویسنده، ارائه این اطلاعات اضافه‌تر به مخاطب ضروری بوده است.
فیودور میخایلوویچ داستایفسکی (1821-1881) نویسنده تاثیرگذار و مشهور روسی است.
ارجاع درون متنی
هرگاه لازم باشد در داخل متن، منبع گردآوری مطلب، نام نویسنده یا شماره صفحه قید شود، اطلاعات مربوطه باید در میان پرانتز قرار بگیرند. به این اقدام ذکر منبع درون متن یا ارجاع درون متنی گفته می‌شود.
هر شخصی بدون اجازه، ترجمه شخص دیگری را به نام خود چاپ و نشر کند، از سه ماه تا یکسال به حبس تأبیدی محکوم خواهد شد. (ماده 24 قانون حمایت از حقوق مولفان و هنرمندان)
بیان تاریخ، ساعت یا سال وقوع یک حادثه
حادثه فراموش نشدنی برج‌های دو قلو (11 سپتامبر 2001) مجموعا 2974 تن کشته برجای گذاشت.
نشان دادن کنش‌ها در دیالوگ‌ها
اگر اهل نمایشنامه خوانی هستید، حتما دیده‌اید که در میان دیالوگ‌ها از پرانتز استفاه می‌شود. در چنین کاربردی برای نشان دادن حالت ادای دیالوگ‌ها توسط بازیگران، جملاتی را درون پرانتز قرار می‌دهند تا خواننده بهتر متوجه فضای نمایش شود.
آقا جان: (با مشت‌های گره شده و صورتی منقبض از خشم) چطور توانست این کار را با من بکند؟ دمار از روزگارت در میاورم!
نقطه داخل پرانتز یا خارج پرانتز گذاشته می‌شود؟
چنانچه جمله داخل پرانتز یک جمله کامل باشد، تمامی علائم نگارشی مربوط به آن جمله اعم از نقطه، ویرگول، علامت سوال و… درون پرانتز قرار می‌گیرند. اما اگر پرانتز یا کمانک صرفا برای ذکر معنی، مترادف یا ذکر یک اصطلاح در میان جمله آمده باشد، علائم نگارشی بیرون از پرانتز قرار می‌گیرند.
نکات نگارشی پرانتز
- در نگارش فارسی از دو پرانتز پشت سر یکدیگر یا دو پرانتز درون هم استفاده نمی‌شود. این موضوع تنها در فرمول نویسی ریاضی جایز است.
- پس از گذاشتن پرانتز از واژه‌هایی چون «یعنی» و «یا» استفاده نمی‌شود. همچنین پس از کلماتی چون مانند، از قبیل، برای نمونه یا مانند این‌ها از پرانتز استفاده نمی‌کنیم.
نخجیر (یعنی شکار) = نادرست
علائم نگارشی انواع مختلفی دارند از قبیل (نقطه، ویرگول، نقطه ویرگول، پرانتز و...) = نادرست
3. در داخل یک پرانتز، مجاز به استفاده از نشانه‌هایی چون گیومه یا قلاب هستیم.
4. پرانتز نیز مانند دیگر نشانه‌های نگارشی جفت، از کلمه قبل و بعد از خود با یک فاصله نوشته شده و به متن داخل خود از دو طرف می‌چسبد.
