آیا تاکنون به این موضوع فکر کردید که چرا از علائم نگارشی استفاده می‌کنیم؟ یا چرا به استفاده درست از علائمی چون ویرگول (،) در زبان فارسی تا این اندازه تاکید می‌شود؟ پیش از هر چیزی اگر می‌خواهید بدانید نوشتن یک صفحه مطلب بدون استفاده از هیچگونه علائم نگارشی می‌تواند چه فاجعه‌ای به بار بیاورد، باید رانندگی در خیابانی را تصور کنید که هیچ تابلو یا چراغ راهنمایی در آن نصب نشده است! علائم نگارشی مانند نقطه، ویرگول، نقطه ویرگول و… درست مانند چراغ راهنمایی عمل می‌کنند. این علائم اجازه توقف، مکث و عبور را برای خواننده صادر کرده و به این ترتیب خواندن این مطلب را ساده‌تر خواهند کرد. (ما در سری مطالب کاربرد علائم نگارشی در زبان فارسی به صورت کامل تمام این علائم را توضیح داده ایم)
ویرگول یکی از مهم‌ترین علائم نگارشی در زبان فارسی است که متاسفانه از سوی شمار زیادی از افرادی که دستی در نوشتن دارند، مورد بی اعتنایی قرار می‌گیرد. اگر شما هم جزو دسته افرادی هستید که فکر می‌کنید قرار دادن یا ندادن این علامت کوچک (،) تاثیر مثبت یا منفی چشمگیری در خوانایی متن ایجاد نمی‌کند، این مقاله درست برای شما نوشته شده است؛ امیدوارم تا انتهای این مطلب با من همراه باشید.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید ویرگول یک واژه فرانسوی بوده و کاما (comma) نیز که بعضی اوقات به جای واژه ویرگول به کار می‌رود از زبان انگلیسی به زبان فارسی راه یافته است. از همین‌رو اگر به دنبال معادل این علائم نگارشی در زبان فارسی هستید، درنگ نما نزدیک‌ترین واژه‌ای است که می‌تواند مفهوم ویرگول را در زبان فارسی منتقل کند. ویرگول نشانه‌ای است که برای ایجاد مکثی کوتاه به کار می‌رود به همین خاطر به عنوان نمادی از توقف کوتاه یا درنگ شناخته می‌شود.
کجا از ویرگول استفاده کنیم یا در چه قسمت‌هایی از متن مجاز به استفاده از این علامت نگارشی نخواهیم بود؟ در طول این مقاله از ویراستار به این سوالات پاسخ داده‌ایم. همچنین در مقاله دیگر به نحوه تایپ ویرگول در کیبورد پرداخته‌ایم.
تاثیر استفاده از ویرگول در خوانایی متن
تفاوتی نمی‌کند که یک نویسنده هستید یا صرفا می‌خواهید یک مقاله علمی یا پایان‌نامه بنویسید، در هر صورت باید از علائم نگارشی به درستی در نوشته خود استفاده کنید. متاسفانه این روزها در پیام‌رسان‌ها، شبکه‌های اجتماعی، نامه‌های رسمی و اداری که از سوی افراد و ارگان‌های مختلف نگارش می‌شود، روزنامه‌ها، مجلات و حتی کتاب‌های پرفروش شاهد استفاده غلط و نابه‌جا از علائم نگارشی هستیم.
عموما بیشترین اشتباهاتی که صورت می‌گیرد، در خصوص ویرگول است. از این علامت نگارشی در طول یک متن یا اصلا استفاده نمی‌شود، یا به اندازه‌ای تکرار می‌شود که خواننده متن در انتها احساس می‌کند به سختی می‌تواند مفهوم و پیام مطلب را درک کند. قابلیت خوانایی متن (ReadAbility) یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های یک متن حرفه‌ای به شمار می‌رود. با استفاده درست از ویرگول، می‌توانید قابلیت خوانایی نوشته خود را تا حدود زیادی افزایش دهید.
ویراستار؛ دست راست نویسنده‌ها
دیدید که حتی یک ویرگول کوچک می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در چگونه به نظر رسیدن مطلب شما داشته باشد. اگر یک نویسنده هستید، باید سعی کنید یک ویراستار توانمند نیز باشید چراکه ویرایش متون فارسی بخشی از هنر نویسندگی محسوب می‌شود. یک مطلب هر چقدر هم که حرفه‌ای نگارش شده باشد، اگر به درستی ویرایش نشود ممکن است نتیجه و بازخوردی که انتظار دارید را به دنبال نداشته باشد. چرا برخی از افراد از علائم نگارشی چون ویرگول در متون خود استفاده نمی‌کنند؟
- از اهمیت این علائم نگارشی غافل هستند.
- دانش و تخصص کافی در این زمینه ندارند و نمی‌دانند چگونه و کجا از این علائم استفاده کنند.
- زمان کافی ندارند و فکر می‌کنند استفاده از علائم نگارشی موجب کاهش سرعتشان در نوشتن می‌شود.
اگر بهانه شما برای عدم استفاده از ویرگول یا دیگر علائم نگارشی یکی از موارد فوق است، دیگر نگران نباشید! ویراستار که یک نرم افزار ویراستاری است به شما کمک می‌کند ویرایش متن خود را به نحواحسن انجام دهید. ویراستار علائم نگارشی، فاصله و نیم‌فاصله‌های متن، فعل‌های نادرست و همچنین غلط‌های املایی متن شما را اصلاح می‌کند. این نرم افزار را می‌توانید بر روی کامپیوتر یا لپتاپ خود نصب کرده یا از ویراستار آنلاین سایت استفاده کنید. اساتید، دانشجویان، ناشرها و همچنین افرادی که در حوزه تولید محتوای فارسی در حال فعالیت هستند، می‌توانند برای سرعت بخشیدن به ویرایش متن‌های خود از نرم افزار ویراستار استفاده کنند.
تغییر مفهوم جمله با ویرگول
ویرگول‌ها نه تنها تاثیر زیادی در افزایش قابلیت خوانایی متن‌ها دارند، بلکه ویرگول‌ها سرنوشت ساز هم هستند! شک ندارم همه شما آن مثال قدیمی “بخشش لازم نیست، اعدامش کنید و بخشش، لازم نیست اعدامش کنید” را به خاطر دارید. جملات نامفهوم را می‌توان با کمک ویرگول خواناتر کرد. بیایید یک مثال دیگر از تاثیر ویرگول در انتقال مفهوم جمله را بررسی کنیم:
پدر رضا از خانه رفت.
برداشت شما از جمله بالا چیست؟ آیا شخصی به عنوان پدرِ رضا از خانه خارج شده است یا یک جمله خبری به پدر است که خبر می‌دهد رضا رفته است؟ من هم درست مثل شما نمی‌دانم! چرا؟ چون انتقال درست مفهوم یک جمله بر عهده نویسنده آن متن است در غیر این صورت من ِخواننده می‌توانم برداشت شخصی خودم را داشته باشم.
موارد استفاده از ویرگول
حالا که به خوبی با تاثیر این علامت نگارشی آشنا شدید و دریافتید که عدم استفاده از آن می‌تواند چه دردسرهایی ایجاد کند، بهتر است با کاربرد و موارد استفاده از آن نیز آشنا شوید. چه جمله‌هایی نیاز به کاما یا ایجاد مکث کوتاه به واسطه ویرگول دارند؟
1. ارتباط جمله‌هایی که بار معنایی مستقلی ندارند
یکی از رایج‌ترین قسمت‌هایی از متن که استفاده از ویرگول ضروری است، قسمت‌هایی است که جمله طولانی شده اما اجازه ندارید نقطه بگذارید چراکه هر یک از جملات هنوز معنی مستقلی ندارند. برای درک بهتر جمله قبل را دوباره بخوانید؛ اگر پس از “ضروری است” ویرگول قرار نمی‌گرفت، قطعا خواندن یک جمله سه خطی نفس شما را می‌گرفت! پس با کمک یک ویرگول جمله‌ای که هنوز از نظر بار معنایی کامل نبود را به جمله بعد آن وصل کردیم.
2. ایجاد ربط بین عبارات هم‌پایه
در طول نوشتن یک متن بسیار پیش می‌آید که گروهی از واژگان یا عبارات پشت سر یکدیگر می‌آیند، در صورتی که همه آن‌ها یک فعل مشترک دارند. برای مثال جمله زیر را در نظر داشته باشد:
دانش آموزان کلاس دوم A زرنگ، خلاق، سخت‌کوش، مودب و با نمرات بالا هستند. نمی‌توانید بگویید دانش آموزان زرنگ هستند. خلاق هستند. مودب هستند و… و همینطور نمی‌توانید میان این واژه‌ها از واو استفاده کنید چراکه در هر صورت متن شما بسیار ناخوانا و غیرحرفه‌ای می‌شود.
3. جلوگیری از کج فهمی
گاهی به دلیل ترتیب بندی واژه‌ها در کنار یکدیگر یا وجود مضاف و مضاف الیه در جمله، خواننده ممکن است دچار کج فهمی شود. در چنین شرایطی یا باید بطور کلی جمله بندی را تغییر دهید، یا با استفاده از ویرگول کمک کنید خواننده راحت‌تر متوجه مفهوم مطلب شود. به مثال زیر توجه کنید:
با استفاده از جعبه کمک‌های اولیه، پزشک او را نجات داد.
با استفاده از جعبه کمک‌های اولیه پزشک، او را نجات داد.
4. جدا کردن گروه قیدی
در زبان فارسی برای جدا کردن گروه قیدی از دیگر قسمت‌های جمله از ویرگول استفاده می‌شود. برای مثال در جمله سه سال پیش به مسافرت رفتم، سه سال پیش یک گروه قیدی است. بنابراین شکل صحیح جمله بدین صورت خواهد بود:
سه سال پیش، به مسافرت رفتم.
5. میان کلماتی که ممکن است با کسره خوانده شوند
این مثال را کمی پیش بررسی کردیم. اگر در جمله “پدر رضا رفت” از ویرگول استفاده نکنیم ممکن است برخی از خواننده‌ها پدر را با کسره بخوانند در صورتی که هدف نویسنده متن این بوده است که خبر رفتن رضا را به پدر بدهد یا بالعکس.
6. برای جدا کردن نشانی، اعداد و تاریخ
زمانی که می‌خواهید آدرس محل سکونت خود را برای کسی بنویسید باید میان نام شهر، محله، کوچه، پلاک و طبقه سکونت خود ویرگول بگذارید. همچنین برای شمارش اعداد پشت سر هم نیز از ویرگول استفاده می‌شود.
7. مشخص کردن بدل جمله، عبارت‌های دعایی و جمله معترضه
بدل یا عطف یک اسم یا گروه اسمی است که اسم پیش از خود را شرح می‌دهد بطوری که با حذف آن آسیبی به جمله وارد نشود. برای مشخص کردن بدل باید قبل و بعد از آن، از علامت ویرگول استفاده شود. مثال:
سعدی، شاعر بزرگ ایران، از سردمداران شعر فارسی است.
در چه قسمت‌هایی از متن مجاز به استفاده از ویرگول نخواهیم بود؟
- قبل و بعد از «را» از ویرگول استفاده نمی‌کنیم مگر آنکه قصد داشته باشیم چند گروه مفعولی هم‌پایه را از یکدیگر جدا کنیم.
- بعد از گروه فاعلی در ابتدای جمله نباید از ویرگول استفاده شود.
- قبل از «تا» هنگامی که ابتدای یک جمله معترضه نباشد، از ویرگول استفاده نمی‌شود.
- قبل و بعد از «که» هنگامی که این حرف ابتدای یک جمله معترضه نباشد.
2 دیدگاه در “کاربرد ویرگول؛ وقتی ویرگول ها دردسرساز می شوند!”
قبل از اما و شاید یا چون و پس، نیازی هست از علامتی استفاده کنیم؟ و اگر هست چه علامتی؟
درود
دوست عزیز بسته به بافت جمله اغلب نیاز است پیش از کلماتی که گفتید از علامت نقطه ویرگول استفاده کنید. دقت داشته باشید که پس از این کلات هم باید علامت ویرگول بگذارید.