خط تیره یا خط فاصله (-) در نگارش فارسی چه کاربردهایی دارد؟ خط تیره که از دوران ورود به مدرسه آن را با نام خط فاصله شناخته‌ایم، یکی دیگر از نشانه‌های نگارشی در نوشتار فارسی است که به بهبود خوانایی متن کمک زیادی می‌کند. از این علامت نگارشی همان‌طور که از نامش پیداست، به نشانه ایجاد فاصله استفاده می‌شود.
تمامی علائم نگارشی، از نقطه گرفته تا ویرگول، علامت تعجب، نقطه ویرگول و خط فاصله، کاربردهای مشخصی دارند. استفاده از این نشانه‌های نگارشی تنها موقعی موجب بهبود خوانایی متون می‌شود که به درستی از آن‌ها استفاده شده باشد.
گاهی نویسندگان با استفاده بیش از حد یا نابه‌جا از علائم نگارشی، نه تنها کمکی به ساده‌تر شدن درک مطلب نمی‌کنند؛ بلکه خواندن و درک مفهوم آن مطلب را برای مخاطب دشوارتر نیز می‌کنند. اگر کاربردهای خط تیره را به درستی نمی‌دانید، تا انتهای این مطلب از سایت ویراستار با ما همراه باشید.
نرم افزار ویراستار یک نرم افزار ویرایش تخصصی متون فارسی است که می‌توانید آن را بر روی لپتاپ یا کامپیوتر خود نصب کنید. امکان استفاده از ویراستار بدون نیاز به نصب، از دیگر مزیت‌های این نرم افزار ویرایش محسوب می‌شود.
موارد استفاده از خط تیره یا خط فاصله
یکی از اصلی‌ترین دلایل دشوار شدن فهم برخی از مطالب، عدم استفاده صحیح از علائم نگارشی است. از همین‌رو در مجله ویراستار، کاربرد علائم نگارشی اعم از کاربرد ویرگول، علامت سوال، علامت تعجب، گیومه و… را آورده‌ایم. در ادامه به بررسی کاربردهای خط فاصله در نگارش فارسی خواهیم پرداخت.
1. پرهیز از تکرار اسامی افراد در دیالوگ‌ها
حتما تاکنون نمایشنامه یا کتاب‌های داستانی و رمان خوانده‌اید. زمانی که شخصیت‌های داستان در حال گفت‌وگو با یکدیگر هستند، برای جلوگیری از تکرار مداوم اسامی آن‌ها، در آغاز متن از خط تیره یا خط فاصله استفاده می‌شود. این کاربرد خط تیره را در فیلمنامه، نمایشنامه و داستان‌ها به وفور خواهید دید. مثال:
- شب‌ها خوابم نمی‌برد.
- عاشق نشده‌اید؟
- کی لایقش باشد؟
- هستند!
__ سال بلوا، عباس معروفی
2. نشان دادن حد فاصل میان تاریخ و اعداد (فاصله زمانی)
از دیگر کاربردهای خط تیره در نگارش فارسی، می‌توان به جدا کردن اعدادی که یک بازه زمانی مشخص را نشان می‌دهند، اشاره کرد. به مثال زیر توجه کنید:
ما توانستیم سال‌های بسیار سخت 1390-1385 را پشت سر بگذاریم.
ساعت کاری فروشگاه صبح‌ها 14-9 و عصرها 24-17 است.
3. نشان دادن حد فاصل دو مکان یا صفحه (فاصله مکانی)
برای نشان دادن فاصله میان دو مکان، رایج است که از خط تیره یا خط فاصله استفاده شود. در چنین کاربردی عموما خط تیره، به صورت «به» یا «تا» خوانده می‌شود. مثال:
پرواز استانبول-تهران، ساعت 12 بامداد به وقت تهران، در فرودگاه امام خمینی (ره) به زمین می‌نشیند.
برای کسب اطلاعات بیشتر، مطالب درج شده در صفحات 80-120 را بخوانید.
4. جدا کردن میان‌جمله از جمله اصلی
میان‌جمله که آن را با عنوان جمله معترضه نیز می‌شناسیم، جمله‌ای است که برای تکمیل کردن جمله اصلی آورده شده است و حذف آن آسیبی به ساختار جمله اصلی وارد نمی‌کند. جمله معترضه در نگارش فارسی، معمولا میان دو خط فاصله یا خط تیره قرار می‌گیرد. قابل ذکر است که شما می‌توانید به جای استفاده از خط فاصله، برای جداسازی میان‌جمله از جمله اصلی، از ویرگول نیز استفاده کنید. مثال:
کنکور به عنوان روشی برای گزینش داوطلبان به منظور ورود به دانشگاه‌های کشور – باتوجه به یکسان نبودن شرایط شرکت در این رقابت برای تمامی دانش آموزان علی‌الخصوص دانش آموزان مناطق محروم – از سوی شمار زیادی از داوطلبان مورد انتقاد قرار گرفته است.
4. جداسازی کلماتی که معنی واحدی دارند
گاهی در جملات، پیش می‌آید دو کلمه در کنار یکدیگر قرار بگیرند که جنبه‌های مختلف یک موضوع را نشان می‌دهند؛ به عبارتی اگرچه دو کلمه مجزا هستند، اما معنی واحدی را می‌رسانند و به تفسیر بهتر آن موضوع کمک می‌کنند. برخی از این کلمات که عموما در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند عبارتنداز: علمی-تخیلی، سمعی-بصری، هنری-ادبی و… .
در دوران دبیرستان، به شرکت در کارگاه‌های ادبی-فرهنگی که از سوی مدرسه برگزار می‌شد، علاقه زیادی نشان می‌دادم.
5. جدا کردن اعداد یا کلمات از یکدیگر
یکی از رایج‌ترین کاربردهای خط فاصله در نگارش فارسی، جدا کردن اعداد از یکدیگر است. اگر خاطرتان باشد، از همان سال اول ابتدایی که خواندن و نوشتن را آموختیم، خط فاصله یار جدانشدنی از دفتر مشقمان بوده است! ممکن است دیده باشید برخی جاها به هنگام شمارش اعداد، برای جدا کردن آن‌ها از یکدیگر، از ویرگول استفاده کنند.
اگر اعداد در جمله آمده باشند و پس از شمارش این اعداد جمله ادامه داشته باشد، می‌توان از ویرگول استفاده کرد. به مثال زیر توجه کنید:
در حال حاضر اتاق‌های شماره 57، 120 و 133 در اتاق خالی هستند؛ کدام یک را می‌خواهید؟
اما زمانی که می‌خواهیم تعدادی عدد را از یکدیگر جدا کنیم، باید در میان آن‌ها از خط فاصله استفاده شود. مثال:
اعداد فرد تک رقمی عبارتنداز:
9-7-5-3-1
6. برشمردن اجزای یک موضوع
از دیگر کاربردهای خط تیره یا خط فاصله در فارسی، دسته بندی مطالب و شمردن اجزای یک موضوع است. توجه داشته باشید که در چنین کاربردی استفاده از اعداد، حروف فارسی یا لاتین نیز بلامانع است. اگر برای برشمردن اجزا از اعداد استفاده کردید، می‌توانید پس از آن‌ها خط فاصله نیز بگذارید. مثال:
انواع فیلنامه‌ها عبارتنداز:
- فیلمنامه کوتاه
-فیلمنامه بلند
-فیلمنامه مستند
-فیلمنامه سریالی
-فیلمنامه اقتباسی
مراحل نوشتن فیلمنامه به شرح زیر است:
1- ایده
2- سوژه
3- دراماتیک
4- طراحی
5- داستان
6- و...
7. علامت تفریق در ریاضی
علامت منهایی که در ریاضی استفاده می‌شود، در واقع همان خط تیره یا خط فاصله در نگارش فارسی است. بنابراین اگر در قسمتی از متن خود ناچار به نوشتن یک عبارت جمع و تفریق ریاضی بودید، به جای علامت منها می‌توانید از خط تیره استفاده کنید.
