شاید این سوال کمی تعجب برانگیز باشد که بپرسیم آیا می‌دانید کاربرد نقطه در نگارش فارسی چیست؟! نقطه یکی از پرکاربردترین علائم نگارشی در نوشتار محسوب می‌شود بنابراین کمی دور از انتظار است اگر کسی با علامت نقطه و کاربرد آن آشنا نباشد. نشانه گذاری یا Punctuation به معنای به کار بردن علامت و نشانه‌هایی است که خواندن یک مطلب و فهم آن را برای مخاطب آسان‌تر می‌کند.
در میان تمامی علائم نگارشی، نقطه را می‌توان یکی از پرکاربردترین آن‌ها دانست. از همین‌رو همه ما می‌دانیم که برای درست‌نویسی و خوانانویسی باید از نقطه استفاده کنیم؛ اما گاهی اوقات نقطه در نگارش فارسی به درستی بکار گرفته نمی‌شود یا به عبارتی برخی اوقات نمی‌دانیم در پایان چه جملاتی باید نقطه بگذاریم.
درست‌نویسی مهم‌ترین اصلی است که در نگارش فارسی باید به آن توجه داشته باشید. یکی از اهرم‌های قدرتمند برای کمک به درست‌نویسی، استفاده صحیح از علائم نگارشی است. آشنایی کافی با کاربرد علائم نگارشی چون نقطه، ویرگول، نقطه ویرگول و… ندارید؟ چرا از ویراستار کمک نمی‌گیرید؟! شما می‌توانید با استفاده از نرم افزار ویراستار می‌توانید به صورت اتوماتیک و در کمتر از چند ثانیه تمام اشتباهات نگارشی را در متن اصلاح کنید.
اهمیت استفاده از نقطه در نگارش فارسی
برای یادگیری برخی از علائم نگارشی چون نقطه ویرگول که کمتر استفاده می‌شوند ممکن است احساس کنیم نیاز به آموزش داریم. اما زمانی که صحبت از نقطه می‌شود، شاید بگویید کاربرد نقطه که دیگر کاملا مشخص است! اما توجه داشته باشید که گاهی اوقات حتی در استفاده از نقطه‌ها نیز مرتکب خطا می‌شویم بی‌آنکه بدانیم با استفاده غلط از این علامت نگارشی، جمله‌های ما تا چه اندازه می‌توانند غیرحرفه‌ای و نامفهوم به نظر برسند.
برای درک بهتر این موضوع، دو جمله زیر را بخوانید:
1. هر مطلبی سعی دارد مفهوم مشخصی را به خواننده القا کند اما برخی از نویسنده‌ها با عدم استفاده از علائم نگارشی و یا استفاده نابه‌جا موجب ایجاد ایهام و کج فهمی در خواننده آن مطلب می‌شوند به همین خاطر بهتر است از علائم نگارشی چون نقطه یا ویرگول در جای درست خود به اندازه کافی استفاده شود.
2. علائم نگارشی کاربرد زیادی در آرایش جمله دارند. علائم نگارشی می‌توانند معنی جمله را تغییر دهند. با استفاده از علائم نگارشی خوانایی مطلب افزایش می‌یابد. فهم آن برای مخاطب بسیار ساده‌تر می‌شود.
کدام یک از دو جمله بالا صحیح است؟ هیچ‌کدام!
در جمله اول با یک متن طولانی مواجه هستیم که تا انتهای آن هیچ نقطه‌ای به چشم نمی‌خورد. به احتمال زیاد خواندن این جمله نفس‌گیر شما را نیز خسته کرد و شاید مجبور شدید دوباره آن را بخوانید تا مفهوم جمله را درک کنید.
در جمله دوم هم بعد از هر فعل یک نقطه می‌بینیم در صورتی که می‌توانیم با حروف ربط مناسب جملات مرتبط را به یکدیگر وصل کنیم. درک مطلب این جملات منقطع نیز برای خواننده سخت خواهد بود چراکه به محض شروع به خواندن جمله، مجبور به مکث می‌شود.
در پایان چه جملاتی نقطه می گذاریم؟
مهم‌ترین کاربرد نقطه، پایان دادن به جمله است. عموما در پایان جملات نقطه گذاشته می‌شود مگر آنکه جمله به علامت سوال، علامت تعجب یا در مواردی به علامت نقطه ویرگول ختم شود. نقطه‌ها ایجادکننده مکث هستند. به عبارتی به خواننده فرصتی می‌دهند که نفسی بگیرند، مفهوم مطلبی که تاکنون خوانده‌اند را در ذهن خود حلاجی کنند و سپس به مطالعه ادامه جمله بپردازند.
فراموش نکنید جملاتی که با نقطه به پایان رسیده‌اند باید از نظر بار معنایی مستقل باشند؛ یعنی جمله باید مفهوم خود را به درستی منتقل کرده باشد. اگر پایان جمله‌ای نقطه گذاشتید اما مفهوم جمله هنوز منتقل نشده بود، مرتکب اشتباه شدید و استفاده از نقطه در آن قسمت جمله صحیح نبوده است. به عنوان مثال:
در عبارت مقابل: «اگر پایان جمله‌ای نقطه گذاشتید اما مفهوم جمله هنوز منتقل نشده بود. مرتکب اشتباه شدید.» بعد از فعل «نشده بود» مجاز به استفاده از نقطه نیستیم چراکه جمله هنوز ادامه دارد. در اینجا باید از ویرگول برای ایجاد مکث کوتاه استفاده کنیم.
1. پایان جمله‌های خبری یا انشایی
یک تصور غلط وجود دارد که برخی از افراد فکر می‌کنند نقطه‌ها حتما باید پس از یک فعل بیایند در حالی که در پایان جمله، حتی در صورت نبود فعل باید از علامت نقطه استفاده شود. این مورد در نوشتن ضرب‌المثل‌ها زیاد به چشم می‌خورد. مثال:
هرکه بامش بیش، برفش بیشتر.
2. پس از پاسخ‌های کوتاه
از دیگر کاربردهای نقطه در نگارش فارسی می‌توان به کلمات و پاسخ‌های کوتاه اشاره کرد که خود نقش یک جمله کامل دارند. به مثال زیر توجه کنید:
_ آیا سال پیش به دیدار خانواده‌ات رفتی؟
+ خیر.
3. پس از حروف اختصاری
از دیگر کاربردهای نقطه، استفاده پس از حروف اختصاری است. برای نمونه به موارد زیر توجه کنید:
ه.ق. به جای هجری قمری
ب.م. به جای بعد از میلاد
ق.م. به جای قبل از میلاد
توجه داشته باشید که برخی از نشانه‌های اختصاری مشهور و پرکاربرد مانند کلماتی چون WHO یا NATO عموما بدون نقطه نوشته می‌شوند و گذاشتن نقطه میان اجزای آن‌ها ضرورتی ندارد.
4. برای جدا کردن اعداد از یکدیگر
برای جدا کردن اعداد، حروف فارسی یا لاتین از نقطه استفاده می‌کنیم.
(1. آ. B. ک.)
استفاده از نقطه پس از اعداد و حروف در نگارش امتحانات چهار گزینه‌ای نیز بسیار پرکاربرد است. گزینه‌ها در این امتحانات عموما به صورت‌های زیر مشخص می‌شوند:
1.
آ.
A.
الف.
چه جاهایی نباید از علامت نقطه استفاده کنیم؟
همان‌طور که استفاده نکردن از نقطه اشتباه است، در بسیاری از مواقع نیز استفاده کردن از این علائم نگارشی صحیح نمی‌باشد! شاید نقطه یک علامت نگارشی دم‌دستی و پرکاربرد به نظر برسد اما به این معنی نیست که جایز هستیم هرجایی که دوست داریم از نقطه استفاده کنیم. به موارد زیر توجه کنید:
1. پس از تیترها
یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات نگارشی در مقاله نویسی، گذاشتن نقطه پس از تیترها است. مجددا نگاهی به تیترهای همین مقاله بیندازید.
2. پس از عنوان کتاب، روزنامه یا اخبار
همان‌طور که بعد از تیترهای درون یک مقاله نقطه نمی‌گذاریم، پس از عنوان اصلی نیز نباید از نقطه استفاده شود حتی اگر به شکل یک جمله کامل باشد.
3. شرح نمودارها، عکس و جدول‌ها
عبارات زیر از آنجایی که در حال شرح یک عکس یا جدول هستند نیازی به نقطه ندارند:
- جدول قطعی برق در اسفند ماه
- تصویری از کمک‌رسانی هلال احمر به زلزله زدگان
- نمودار وضعیت تحصیلی دانش آموزان کلاس سوم
4. پانویس کتاب‌ها و مجلات
اگر پانویس‌ها به شکل جمله نباشند، نیاز به استفاده از نقطه ندارند.
مراقب باشید از علامت سوال به جای نقطه استفاده نکنید
گاهی اوقات در پایان برخی از جملات، به جای اینکه از نقطه استفاده شود، علامت سوال می‌بینیم. عموما در جملاتی که به صورت نقل قول‌های غیر مستقیم یا جملات پرسشی غیر مستقیم هستند شاهد این اشتباه نگارشی هستیم. علامت سوال در نگارش فارسی در پایان جمله‌های پرسشی می‌آید. به مثال زیر توجه کنید:
امروز از مادرم می‌پرسم که چه زمانی برای رفتن به خرید مناسب است.
این جمله اگرچه ظاهر سوالی دارد، اما یک پرسش غیر مستقیم است به همین خاطر در پایان جمله استفاده از علامت سوال صحیح نبوده و باید نقطه بگذارید.
