کاربرد علامت سوال در فارسی چیست؟ یکی از ساده‌ترین علائم نگارشی که از همان سال‌های اول مدرسه با آن آشنا شده‌ایم، علامت سوال یا پرسش است. با قرار دادن این علامت در انتهای جمله، حس پرسشی بودن جمله را به خواننده منتقل خواهیم کرد. توجه داشته باشید که در ادامه ممکن است پاسخی وجود داشته باشد یا نه؛ به عبارتی دیگر برای اینکه یک جمله پرسشی داشته باشیم لزوما به پاسخ آن پرسش نیاز نخواهیم داشت.
بی‌شک علامت سوال یکی از ساده‌ترین علائم نگارشی است و به راحتی می‌توان جایگاه درست آن را تشخیص داد. اما در صورت عدم استفاده از همین علائم نگارشی ساده، ممکن است مفهوم مطلب به کلی تغییر کند. این روزها در شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌ها شاهد بیشترین خطاهای نگارشی هستیم. (البته نحوه تایپ علامت سوال را قبلا در وبلاگ ویراستار قرار داده ایم و در این مطلب به بررسی کاربرد این کاراکتر می پردازیم)
برای درست نویسی لزومی ندارد حتما یک نویسنده باشید؛ چراکه بر همه ما واجب است برای حفظ ارزش زبان مادری خود نهایت تلاشمان را بکنیم. اغلب اوقات در یک پیغام ساده که برای دوست خود ارسال می‌کنید، عدم استفاده از علامت سوال می‌تواند دردسرساز شود. به مثال زیر توجه کنید:
امروز به دیدن مادرت به بیمارستان می‌روی
به نظرتان جمله فوق یک جمله امری است، یک جمله خبری است یا جمله سوالی؟! قطعا شما هم نمی‌دانید مگر آنکه انتهای جمله از علامت نگارشی صحیحی استفاده شود. کاربرد نقطه در نگارش فارسی کاملا واضح است و نباید در انتهای جملات پرسشی، از نقطه استفاده شود.
اما متاسفانه این روزها علی‌الخصوص در پیام رسان‌ها توجه زیادی به درست نویسی و استفاده صحیح از علائم نگارشی نمی‌شود. تا انتهای این مقاله از ویراستار، نرم افزار ویرایش متون فارسی، با ما همراه باشید.
موارد استفاده از علامت سوال در فارسی
1. انتهای جملات پرسشی
برای حفظ ارزش زبان فارسی، تاکنون چه اقداماتی صورت گرفته است؟
2. انتهای جملات تاکیدی پرسشی: این جملات، جملاتی هستند که پرسش‌گر خود پاسخ را می‌داند، اما برای تاکید بیشتر سوال می‌کند.
مگر فردا امتحان نداری؟
3. جملات دارای نقل قول مستقیم
او گفت: همه گیری ویروس کرونا تا چه زمانی ادامه دارد؟
نقل قول‌های مستقیم در داستان‌ها، نمایشنامه‌ها و… زیاد دیده می‌شوند و تشخیص آن‌ها راحت‌تر است. توجه داشته باشید که اگر قبل از جمله نقل شده، از حرف ربط «که» استفاده شده باشد، این جمله حاوی یک نقل قول غیر مستقیم است و باید به جای علامت سوال از نقطه استفاده شود. مثال:
از او پرسیدم که چه زمان می‌خواهد کتابی که از من قرض گرفته بود را برگرداند.
4. نشانی از تردید و گمان
در برخی از جملات، نویسنده قصد دارد به خواننده بفهماند که خود از بیان چیزی که در حال روایت آن است، اطمینان صددرصدی ندارد. در این صورت علامت سوال به شکل زیر در جمله به کار می‌رود. این مورد را در نقل اخبار بیشتر خواهید دید.
تلفات زلزله در غرب کشور، 570 نفر (؟) از سوی نهادهای مربوطه گزارش شده است.
- منتقل کردن مفهوم تمسخر:
گاهی اوقات برای نشان دادن مفهوم تمسخر نویسندگان از علامت سوال استفاده می‌کنند. توجه داشته باشید که استفاده از علامت سوال به جای علامت تعجب اشتباه است و این دو نباید به جای یکدیگر استفاده شوند. به مثال زیر توجه کنید:
تو واقعا نابغه (؟) هستی.
تو واقعا نابغه هستی!
در هر دو جمله فوق، نویسنده سعی دارد صفت نابغه را با تمسخر به مخاطب خود نسبت دهد.
کجاها از علامت سوال استفاده نمی‌کنیم؟
در برخی از جمله‌ها نباید از علامت سوال استفاده کرد؛ بلکه درست‌تر این است که انتهای این جملات نقطه بگذاریم.
- جملاتی که ساختاری امری دارند.
لطفا بگویید فردا چه ساعتی شما را ملاقات کنم.
2. طرح برخی از سوالات امتحانی:
علت تغییرات زیست محیطی در طی یک دهه اخیر را بنویسید.
3. سوالاتی که به شکل خواهش مطرح می‌شوند.
لطفا پیغام من را برسانید.
چالش جملات پرسشی پشت سرهم
در صورت وجود چند جمله پرسشی پشت سرهم چگونه باید از علامت سوال استفاده کنیم؟
به ملاقات معلمت رفتی؟پیغام من را رساندی؟
به ملاقات معلمت رفتی و پیغام من را رساندی؟
به جای استفاده از چند علامت سوال دریک جمله، می‌توان فقط برای آخرین جمله از علامت سوال استفاده کنید. این اقدام معمولا برای بهبود خوانایی و جلوگیری از بهم ریختن ظاهر جمله صورت می‌گیرد.
در این مطلب با کاربرد علامت سوال و باید و نبایدهای استفاده از این علامت نگارشی در زبان فارسی آشنا شدیم. پیشنهاد می‌کنم برای آشنایی بیشتر با کاربردهای علائم نگارشی مثل کاربرد ویرگول، نقطه ویرگول و… سری مطالب مجله ویراستار را در مورد کاربرد علائم نگارشی مطالعه کنید.
و در آخر باعث خوشحالیست اگر نظرات خودتان را با ما در میان بگذارید و اگر احیاناً مطلبی از قلم افتاده یا خوب به آن پرداخته نشده در قسمت نظرات مطرح کنید.
3 دیدگاه در “کاربرد علامت سوال در نگارش فارسی”
سلام. از مطالب خوب شما ممنونم
گاهی مطلب درباره یک مسئله دو وجهی و حاکی از شک و تردید است. آیا در این موارد هم باید از علامت سؤال استفاده کرد؟
مثلا میگوییم:
بحث در اینجا درباره این است که آیا رنگ سفید زیباتر است یا رنگ سیاه.
آیا در انتهای این جمله باید علامت سؤال قرار بگیرد؟
سلام حمید جان
نیازی به گذاشتن علامت سوال نیست.
با سلام اجمل هستم از کوهستان، در مثال بالا نوشته اید( از او پرسیدم که چه زمان وقت می خواهد کتابی که از من قرض گرفته بود را بر گرداند.)
جایگاه پیشینه ( را) بعد از کلمه کتابی است یا بعد گرفته بود؟