کاربرد نقطه ویرگول در فارسی چیست؟ نقطه ویرگول یا سمی کالن (؛) از دیگر علائم نگارشی است که در این مقاله از ویراستار قصد داریم کاربرد آن را بررسی کنیم. از آنجایی که این علامت نگارشی در متون فارسی چندان به چشم نمی‌خورد، به نظر می‌رسد اغلب افراد از کاربرد آن اطلاعات صحیحی ندارند. پیش از این در مجله ویراستار به بررسی کاربرد نقطه و ویرگول پرداختیم. همان‌طور که در این مقالات می‌خوانید، نقطه و ویرگول جزو پراستفاده‌ترین علائم نگارشی به شمار می‌روند.
کاربرد نقطه ویرگول در فارسی به اندازه نقطه یا ویرگول به تنهایی نیست؛ اما این موضوع چیزی از ارزش و اهمیت نقطه ویرگول به عنوان یک علامت نگارشی کم نمی‌کند! اگر بخواهیم مفهوم نقطه ویرگول را در یک عبارت خلاصه کنیم می‌توانیم بگوییم: نشانه‌ای برای ایجاد یک مکث طولانی‌تر از ویرگول و کوتاه‌تر از نقطه؛ به عبارتی کاربرد نقطه ویرگول چیزی مابین نقطه و ویرگول است. یکی از رایج‌ترین کاربردهای نقطه ویرگول جایی‌ست که توضیحاتی تکمیلی‌تر به دنبال جمله قبلی می‌آید. در اینجا به جای نقطه می‌توان از نقطه ویرگول استفاده کرد تا خواننده متن متوجه بهم پیوستگی این دو جمله شود.
توجه داشته باشید که در این مثال جمله اول به خودی خود یک جمله کامل است و هدف و مقصود خود را منتقل کرده است. اما مطلب هنوز کامل نیست و جمله بعد از نقطه ویرگول صرفا توضیحات تکمیلی‌تری هستند که نویسنده احساس کرده است به درک بهتر مطلب کمک می‌کند. در مقاله‌ای دیگر به توضیح چگونگی تایپ نقطه ویرگول در ورد پرداخته‌ایم.
نقطه، ویرگول یا نقطه ویرگول؟ مسئله این است!
حتی اگر یک نویسنده باسابقه نیز باشید، حتما برایتان پیش آمده است که هنگام ویراستاری متون خود، بارها از تشخیص اینکه کجا باید ویرگول بگذارید و کجا نقطه ویرگول، کلافه شده‌اید! از آنجایی که تشخیص این موضوع کمی دشوار به نظر می‌رسد، معمولا نقطه ویرگول یا زیاد استفاده نمی‌شود و یا شاهد کاربردهای ناصحیح از آن هستیم.
نقطه در نگارش فارسی کاربرد واضح و مشخصی دارد؛ به همین خاطر اغلب مواقع به جای نقطه ویرگول هم از نقطه استفاده می‌شود. اگر می‌خواهید یک نویسنده حرفه‌ای باشید، باید سعی کنید ویراستار توانمندی نیز باشید. برای تبدیل شدن به یک ویراستار هم چاره‌ای نخواهید داشت جز آنکه کاربرد و موارد استفاده تک تک علائم نگارشی را به درستی یاد بگیرید. از نظر بسیاری از نویسندگان نیز ویراستاری متون کاری بسیار سخت و پیچیده است. اگر شما هم جزو این دسته از افراد هستید، می‌توانید از یک دستیار برای ویراستاری متون خود استفاده کنید.
نظرتان راجع‌به یک دستیار آنلاین چیست؟! نرم افزار ویرایش متون فارسی سایت ویراستار که امکان استفاده آنلاین نیز به زودی برای آن فراهم می‌شود، به دانشجویان، اساتید، تولیدکنندگان محتوا و… کمک می‌کند که متون خود را در کمترین زمان ممکن و با سرعت بالایی ویراستاری کنند. بنابراین اگر کاربرد برخی از علائم نگارشی چون نقطه ویرگول برایتان دشوار است، توصیه ما این است که یکبار از نرم افزار ویراستار یا نسخه تحت وب آن برای ویراستاری آنلاین استفاده کنید.
موارد کاربرد نقطه ویرگول در نگارش فارسی
نقطه ویرگول در زبان فارسی کاربردهای زیادی دارد. اگر از این نشانه نگارشی به درستی استفاده شود، می‌تواند به بهبود خوانایی متن کمک زیادی بکند. در ادامه کاربردهای این علامت نگارشی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
1. جملاتی که از نظر دستوری کامل هستند، اما هنوز مطلب کامل نشده است
بسیار پیش می‌آید که برخی از جمله‌ها، با جمله بعد از خود کامل می‌شوند؛ این بدین معنی نیست که جمله قبلی ناقص است. اما ساختاربندی جمله و هدفی که دارد به گونه‌ای است که کششی را در خواننده ایجاد می‌کند تا به دنبال اطلاعات تکمیلی‌تری باشد. برای نمونه جمله قبل را که ایتالیک کرده‌ایم، دوباره بخوانید.
2. جدا کردن جمله‌های هم‌پایه
دو جمله زیر را بخوانید و حدس بزنید کدام یک درست‌تر است:
زهرا، مریم و علی، سارا، محمد و فاطمه را دیدند.
زهرا، مریم و علی؛ سارا، محمد و فاطمه را دیدند.
به جمله فوق، جمله هم‌پایه گفته می‌شود چراکه در جمله اول سه فاعل و در جمله دوم نیز دقیقا سه مفعول وجود دارد. در چنین جملاتی برای جدا کردن اجزا از یکدیگر، استفاده از ویرگول صحیح نبوده و بهتر است از نقطه ویرگول استفاده شود.
3. مرتبط کردن چندین جمله به یکدیگر
گاهی اوقات چندین جمله پشت سر یکدیگر می‌آیند درحالی‌که هر یک از آن جمله‌ها کامل هستند. در چنین شرایطی استفاده از ویرگول صحیح نیست؛ بنابراین باید از نقطه استفاده شود. اما با استفاده از نقطه نیز ساختار جمله شکل نامناسبی پیدا می‌کند. برای مثال جمله زیر را در نظر داشته باشید:
پدر از سر کار به خانه بازگشت؛ لباس‌هایش را از تنش خارج کرد؛ دوش گرفت؛ شام خورد و سپس برای استراحت به اتاق خوابش رفت.
در چنین جمله‌ای که در رمان‌ها و داستان‌های کوتاه زیاد به چشم می‌خورد، با استفاده از نقطه یک مکث طولانی ایجاد می‌کنید درحالی‌که خواننده هنوز منتظر است ببیند سرانجام چه اتفاقی قرار است بیفتد؟!
4. جملاتی که ویرگول زیادی دارند
از دیگر کاربردهای نقطه ویرگول، می‌توان به استفاده از آن در جملاتی اشاره کرد که تعداد زیادی ویرگول دارند. کاربرد ویرگول در نگارش فارسی تنها زمانی موثر است که به اندازه استفاده شده باشد. با ایجاد مکث‌های پی‌درپی در متن، رشته کلام از خواننده مطلب گرفته خواهد شد و تمرکز خود را از دست می‌دهد. برای جلوگیری از تکرار زیاد ویرگول، می‌توان از نقطه ویرگول استفاده کرد. مثال:
اگر والدین نتوانند وظایف خود را در قبال فرزندانشان که همان فراهم کردن زمینه تحصیل، فراهم نمودن محیطی مناسب برای رشد و تربیت، ابراز دوستی و محبت و آموزش راه و رسم زندگی است، به خوبی به‌جا بیاورند؛ نباید از فرزندان خود انتظار داشته باشند که تمامی وظایف خود را در قبال والدین تمام و کمال انجام دهند.
جمله بالا را یکبار با ویرگول و بار دیگر با نقطه ویرگول بخوانید. خواندن کدام یک راحت‌تر بود؟
5. قبل از برخی کلمات توضیحی
برخی از کلمات مانند چراکه، مثلا، زیرا، به عبارتی، از این‌رو و… زمانی که در جمله حضور دارند، ناخودآگاه می‌فهمید که این جمله قرار است یک جمله توضیحی باشد که در ادامه جمله قبلی و با هدف کامل کردن آن آمده است. این کلمات به نوعی یک راهنما هستند که متوجه شوید این دو جمله را باید با نقطه ویرگول به یکدیگر ربط دهید. به مثال‌های زیر توجه داشته باشید:
1. برای شرکت در آزمون زبان، زمان زیادی باقی نمانده بود؛ بنابراین تصمیم گرفتم از رفتن به تعطیلات صرف نظر کنم.
2. دو سال است به دیدن خانواده‌ام نرفته‌ام؛ زیرا در شرایط کنونی و شیوع پاندمی کرونا این به نفع ماست.
3. علائم نگارشی در بهبود خوانایی متن تاثیر زیادی دارند؛ برای نمونه با استفاده از نقطه ویرگول می‌توان مکثی نسبتا طولانی ایجاد کرد.
کلمات که پس از آن‌ها، از نقطه ویرگول استفاده می‌شود:
همان‌طور که، اما، چراکه، زیراکه، یعنی، به عبارتی، با این حال، بنابراین، در نتیجه، مثلا، زیرا، به فرض اینکه، با این وجود، چنان‌که، این صورت و با این همه.
روز جهانی نقطه ویرگول!
آیا می‌دانستید یک روز در تقویم به نقطه ویرگول اختصاص داده شده است؟! حالا که با کاربرد نقطه ویرگول در نگارش فارسی آشنا شدید، بد نیست بدانید این علامت، صرفا یک علامت نگارشی نیست و امروز در تمام دنیا به عنوان یک نماد شناخته شده است؛ نمادی که در واقع برخواسته از مفهوم و معنی نقطه ویرگول است.
اگر نگاهی به تقویم میلادی بیندازید، 16 آوریل روزی‌ست که به نقطه ویرگول اختصاص داده شده است. همان‌طور که در طول متن خواندید، نقطه ویرگول زمانی به کار می‌رود که جمله تمام شده است، اما مطلب هنوز ادامه دارد. به همین خاطر از نماد نقطه ویرگول (؛) به عنوان نمادی برای امیدبخشی استفاده می‌شود. نقطه ویرگول به عنوان نماد تلاش برای مبارزه با افسردگی و خودکشی شناخته شده است.
