فعل کمکی در فارسی یا فعل معین فعلی است که قبل از فعل اصلی می‌آیند و با آن فعل اصلی یک فعل جدید می‌سازد و یا حالت مخصوصی برای آن ایجاد می‌کند.
در فارسی افعال کمکی با ریشه‌های «داشتن»، «بودن»، «شدن» و «خواستن» وجود دارند که با فعل اصلی یا تام ترکیب می‌شوند و فعل‌هایی مانند ماضی بعید، ماضی التزامی، ماضی‌های نقلی، ماضی استمراری، مضارع مستمر، فعل آینده و فعل مجهول را می‌سازند.
کارکرد هرکدام از این افعال متفاوت است و می‌توان آنها رابه سه دسته تقسیم کرد؛
1- فعل کمکی مجهول ساز
دو فعل «شدن» (در معنای گشتن و گردیدن) و «آمدن» (در گذشته) افعال کمکی مجهول‌ساز هستند.
فعل کمکی «شدن» در فعل‌های مرکب گذرا به مفعول، چهار جزئی مفعولی- متممی با فعل مرکب و یا جملات چهار جزئی مفعولی- مسندی به صورت زیر می‌آید:
مثال: معلم درس را شروع کرد.
درس شروع شد.
در جملات بالا عبارت «شروع شد» به جای «شروع کرده شد» آمده است.
مثال: مدیر او را از مدرسه اخراج کرد.
او از مدرسه اخراج شد.
در جمله بالا عبارت «اخراج شد» به جای «اخراج کرده شد» به کار رفته است.
2- فعل کمکی زمان ساز
برخی از افعال کمکی برای ساختن یک زمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. مثل فعل کمکی «خواستن» که صیغه آینده در فعل مستقبل را می‌سازد؛ یا فعل کمکی باش که برای ساختن ماضی التزامی استفاده می‌شد.
3- فعل کمکی وجه‌ساز
«بایستن»، «توانستن» و «شدن» از افعال کمکی وجه ساز هستند که در متون کهن به شکل کلمات «یارستن» و «شایستن» نیز به کار می‌رفته است.
یکی از رایج‌ترین مشکلات، در هنگام تایپ در نرم‌افزار ورد، رعایت نیم‌فاصله است. در سایت ویراستار نرم‌افزاری تهیه کرده‌ایم که به صورت خودکار، نیم‌فاصله‌های متن را اصلاح می‌کند. برای دیدن جزئیات بیشتر به صفحه نرم‌افزار ویراستار مراجعه کنید.
آیا افعال معین شکل مرکب هم دارند؟
فعل‌های معین یا کمکی می‌توانند با فعل دیگری که خودش دارای فعل کمکی است، ترکیب شوند و یک فعل صرفی جدید بسازند. به این نوع از فعل، «معین مرکب» می‌گویند؛ زیرا از دو فعل کمکی ساخته شده است.
مثال: خورده شده بود.
نوشته شده بود.
گرفته بوده است.
افعال شبه معین یا شبه کمکی کدامند؟
فعل‌ها و گروه‌های فعل شبیه معین آنهایی هستند که فاعل، مفعول یا متممشان مصدر است. افعالی مانند «می‌شود»، «ممکن است»، «بهتر است»، «خوب است»، «لازم است»، »باید»، «می‌باید»، «می‌بایستی»، «بایستی»، «می‌توان»، «بتوان» از این دسته افعالند.
مثال: باید رفت.
می‌توان خوابید.
شاید بتوان نشست.
توجه کنید که همه فعل‌ها و گروه‌های فعلی معینی که امروز به کار می‌روند؛ لازم هستند و مصدر، فاعل یا مسندالیه آنها محسوب می‌شود.
در این مطلب از وبسایت ویراستار، با فعل کمکی و انواع آن آشنا شدیم و برای هر بخش مثال‌هایی را آوردیم. اما اگر هنوز سوالی برایتان باقیمانده، آن را در پایین صفحه و در بخش دیدگاه‌ها، برایمان بنویسید تا به آن پاسخ دهیم. در غیر این صورت می‌توانید سایر مطالب آموزش کامل دستور زبان فارسی را از سمت راست صفحه، مطالعه کنید.
