مصدر یا بن فعل که در برخی از کتب با نام‌های ریشه فعل، ستاک فعل و ماده فعل معرفی شده است، جزء ثابت فعل است که پیشوندها و شناسه‌ها می‌توانند به آن بپیوندند و یک فعل جدید بسازند.
بن فعل می‌تواند ماضی یا مضارع باشد. برای آنکه درباره بن ماضی اطلاعات بیشتری پیدا کنید، می‌توانید «مقاله بن ماضی چیست؛ روش ساخت بن ماضی + مثال» را مطالعه کنید. در این مقاله هم قصد داریم روش ساخت بن مضارع را با مثال برای شما توضیح بدهیم.
روش ساختن بن مضارع
برای ساخت فعل مضارع می‌توان به دو روش عمل کرد:
1- استخراج بن مضارع از فعل امر
ابتدا فعل خود را به فعل امر تبدیل کنید. یعنی با آوردن «ب» بر سر آن، فعل امر بسازید. سپس دوباره «ب» را حذف کنید. آنچه باقی می‌ماند، بن مضارع است. به مثال زیر دقت کنید؛
خوردن
ساخت فعل امر: بخور
حذف ب پیشوندی: خور
و یا
دویدن
ساخت فعل امر: بدو
حذف ب پیشوندی: دو
2- حذف شناسه‌ها و پیشوندهای زمان‌ساز
در این روش پس از حذف اجزای گفته‌شده، آنچه باقی می‌ماند بن مضارع است. به مثال زیر دقت کنید؛
می‌خوابیم
حذف پسوند: خوابیم
حذف شناسه‌ها: خواب
در سایت ویراستار، نرم‌افزاری تهیه شده که مشکلات نیم‌فاصله و فاصله‌گذاری اشتباه علائم نگارشی را در نرم‌افزار ورد (Word) برطرف می‌کند. برای آشنایی بیشتر به صفحه ویرایش متن فارسی در ورد با نرم‌افزار ویراستار مراجعه کنید.
بن مضارع به چند دسته تقسیم می‌شود؟
بن مضارع را از حیث تبدیل واج‌ها به یکدیگر در پروسه ساخت، به دو دسته با قاعده و بی‌قاعده می‌توان تقسیم کرد.
بن مضارع با قاعده
افعالی هستند که بدون آنکه به هیچ نوع تغییر شکلی نیاز داشته باشند؛ تنها با حذف ید یا د از پایان بن ماضی به دست می‌آیند.
مصدر فعل ← بن ماضی ← بن مضارع
نوشیدن ← نوشید ← نوش
پرسیدن ← پرسید ← پرس
پرستیدن ← پرستید ← پرست
بن مضارع بی قاعده
1- فعل‌هایی که در آن حرف «ف» به «و» تبدیل می‌شود
بافتن ← باف
2- فعل‌هایی که آن حرف «خ» در مصدر تبدیل به «ز» می‌شود
سوختن ← سوز
ساختن ← ساز
3- فعل‌هایی که در آن حرف «س» به «ی» تبدیل می‌شود
شستن ← شوی
4- فعل‌هایی که در آن حرف «ش» به «ر» تبدیل می‌شود
برداشتن ← بردار
5- فعل‌هایی که در آن حرف «س» به «ه» تبدیل می‌شود
رستن ← ره
6- فعل‌هایی که در آن حرف «س» حذف می‌شود
دانستن ← دان
از بن مضارع در ساختن چه کلماتی استفاده می‌شود؟
بن مضارع می‌تواند با همراهی پیشوندها و دیگر اجزای زبانی، صفت فاعلی، صفت مشبهه، اسم مصدر، صفت مفعولی، اسم آلت و … را بسازد.
این مقاله در ادامه سری مقالات آموزش دستور زبان فارسی نوشته شده است. همانطور که می‌دانید ما در سایت ویراستار (دقت کنید که آدرس سایت virastar.net است) و در صفحه دستور زبان فارسی، مجموعه مقالاتی را قرار داده‌ایم که در این مقالات به طور ساده و با مثال، بخش‌های مختلف دستور زبان فارسی توضیح داده شده است.
