نهاد و گزاره دو اصلاحی است که حتما در طول دوران تحصیل بسیار با آن برخورد داشته‌اید و کمی درباره آنها می‌دانید؛ اما در این مقاله قصد داریم که جزییات بیشتری از آن را به شما ارائه کنیم.
نهاد چیست؟
هر جمله از دو بخش نهاد و گزاره تشکیل شده است. نهاد که معمولاً اول جمله به کار می‌رود و صاحب خبر است. گزاره در ادامه جمله، تلاش می‌کند تا درباره آن نهاد به ما اطلاعاتی بدهد.
اما چطور می‌توانیم نهاد را در جمله پیدا کنیم؟
این کار با استفاده از دو عبارت پرسشی چه کسی و چه چیزی به سادگی میسر است.
مثال: احمد دیروز به خانه رفت.
– چه کسی دیروز به خانه رفت؟
– احمد
بنابراین احمد در این جمله، نهاد است.
و یا:
غذای کمی برای دیگران مانده بود.
– چه چیزی برای دیگران مانده بود؟
– غذای کمی
اگر به مثال‌های بالا خوب دقت کنید، مشاهده می‌کنید که نهاد می‌تواند از یک یا چند کلمه تشکیل شود.
انواع نهاد
1. نهاد جدا (نهاد اختیاری)
این نوع از نهاد اول جمله قرار می‌گیرد و می‌توانیم آن را از جمله حذف کنیم.
مثال: -کتابدار همه کتاب‌ها را سرجایش گذاشته بود.
کلمه «کتابدار» در این جمله نهاد است.
2. نهاد پیوسته (نهاد اجباری)
گاهی نهاد می‌تواند از جمله حذف شود. مثل در جمله زیر ما با توجه به شناسه جمله می‌توانیم نهاد را حدس بزنیم.
مثال: هر روز به مدرسه می‌رفتم.
[من] هر روز به مدرسه می‌رفتم.
شکل دیگری از حذف نهاد وجود دارد و در مواقعی اتفاق می‌افتد که برای یک یا چند جمله به کار می‌رود: یعنی در آغاز جمله اول می‌آید و در جملات بعدی حذف می‌شود.
مثال: مریم پس از آنکه خیلی زود وظایف آن روز را انجام داد، [مریم] وسایلش را جمع کرد و [مریم] برای همیشه محل کارش را ترک کرد.
تطابق نهاد و فعل
در جملات بهتر است که نهاد و فعل در شخص و شناسه با یکدیگر مطابقت داشته باشند، یعنی اگر نهاد مفرد به کار می‌رود، فعل هم به صورت مفرد به کار رود.
مثال: ما به زودی در برابر ظلم ایستادگی خواهیم کرد.
در مثال بالا «ما» اسم جمع است و فعل «خواهیم کرد» که جمع است برای آن به کار رفته است.
و یا؛
زهره آب را توی لیوان ریخت.
«زهره» و «ریخت» هر دو مفرد هستند.
اما مواردی استثناء در این زمینه وجود دارد؛
1- برای ادای احترام نسبت به نهاد انسان مفرد، می‌توانیم از فعل جمع استفاده کنیم.
مثال: قاضی جلسه تشریف آوردند.
2- برای نهاد جمع بی‌جان می‌توانیم هم از فعل مفرد و هم فعل جمع استفاده کنیم.
مثال: درختها خشکیدند.
درختها خشکید.
*توجه داشته باشید که به کار بردن فعل جمع برای نهاد جمع، مناسب‌تر از شکل مفرد آن است.
3- کلماتی مانند قافله، کاروان، لشکر، سپاه، دسته، مجلس، شورا، هیأت، گروه، مجمع، گله و رمه که اسم جمع محسوب می‌شوند با فعل مفرد به کار می‌روند.
مثال: مجلس قوانین تازه‌ای را در حمایت از کارگران تصویب کرده‌است.
4- اگر کلمه ملت به عنوان نهاد به کار برده شود، فعل آن می‌تواند به هر دو صورت مفرد و جمع به کار رود.
مثال: ملت در انتخابات مشارکت حداکثری داشتند.
ملت در انتخابات مشارکت حداکثری داشت.
5- کلمه مردم در جایگاه نهاد، با فعل جمع به کار می‌رود.
مردم به خیابان‌ها ریختند و اعتراضشان را نشان دادند.
6- اسم جمع دسته، اگر درباره نهاد بی‌جان به کار برود، با فعل مفرد همراه می‌شود.
مثال: دسته‌ای پول پیدا شد.
7- اگر اسامی مبهم یکی، کسی و هرکسی که برای جاندار به کار رفته باشد، از فعل مفرد استفاده می‌شود.
مثال: هرکسی می‌تواند به ما کمک کند.
یکی به داد ما برسد.
کسی اینجا هست؟
8- اسامی مبهم هر یک، هر کدام، هیچ یک و هیچ کدام در جایگاه نهاد، فعل به دو صورت مفرد و جمع به کار می‌رود.
مثال: هر یک، حرفی زدند و رفتند.
هر یک، حرفی زد و رفت.
هر کدام کار خودشان را کردند.
هر کدام کار خودش را کرد.
هیچ یک کمکی نکردند.
هیچ یک کمکی نکرد.
هیچ کدام موافقت نکردند.
هیچ کدام موافقت نکرد.
در این مورد هم به کار بردن فعل جمع برای این دسته از اسامی مبهم رایج‌تر است.
9- اسم مبهم بعضی هم اگر در جایگاه نهاد بی‌جان به کار برود، فعل هم مفرد می‌تواند باشد و هم جمع.
مثال: بعضی اجناس ارزان‌تر است.
بعضی اجناس ارزان‌ترند.
10- جمع‌های مکسر معمولا با افعال مفرد به کار می‌روند.
مثال: وظایف شما مشخص خواهد شد.
روابط با دوستان را باید همیشه کنترل کرد.
مخارج پیش‌بینی نشده در این ماه برای ما دردسرهای زیادی ایجاد کرد.
گزاره
بخش دیگر یک جمله،گزاره است که در واقع کلمه یا عبارتی است که درباره نهاد با ما اطلاعاتی می‌دهد. گزاره می‌تواند اجزای مختلفی داشته باشد. گاهی تنها یک فعل، گزاره جمله می‌شود و گاهی از مفعول، حرف اضافه، متمم، فعل و … تشکیل می‌شود.
مثال: فرهاد رفت. (نهاد+گزاره)
فرهاد دیروز با عجله به دادسرا رفت.
این جمله برخلاف مثال بالا، تنها از نهاد و گزاره تشکیل نشده است. فرهاد همچنان نهاد جمله است اما گزاره به ترتیب از کلمات دیروز (قید زمان) + با عجله (قید حالت) + به (حرف اضافه) + دادسرا (متمم) + رفت (فعل) ساخته شده است.
یک ترفند مهم برای تشخیص گزاره
در مواردی ممکن است نهاد به ضرورت معنا و یا رعایت قافیه و وزن وسط جمله به کار برود. این اتفاق ممکن است در جملات روزمره و محاوره هم دیده شود. اگر در هنگام تشخیص گزاره یا نهاد یک جمله دچار سردرگمی شدید، بهترین راه حل آن است که ابتدا جمله را مرتب کنید و اجزای پنهان آن را مشخص کنید. مثلاً همانطوری که در بالا گفته شد، ممکن است نهاد حذف شده باشد یا به صورت یک ضمیر به کلمات دیگر چسبیده باشد. چنانچه به این‌گونه موارد توجه نداشته باشید، ممکن است در تشخیص نهاد و گزاره نادرست عمل کنید. به جمله زیر دقت کنید؛
مثال: دوستم، دستش سخت آسیب دیده است.
شکل مرتب و ساختارمند این جمله صورت زیر است:
دست دوستم، سخت آسیب دیده است.
بدین ترتیب «دست دوستم» در این جمله نهاد است در حالی که اگر پیش از مرتب کردن این جمله می‌خواستیم نهاد را مشخص کنیم، به نظر می‌آمد که دوستم، نهاد جمله است که نادرست است.
