در آشنایی با انواع صفت در زبان فارسی، لازم است که به صفت فاعلی هم بپردازیم. در این مقاله با نحوه ساخت و کارکردهای صفت بیانی هم آشنا می‌شوید.
تعریف صفت فاعلی
صفت فاعلی از صفت‌های بیانی محسوب می‌شود. صفت‌های بیانی چگونگی و ویژگی‌های یک اسم را بیان می‌کنند. در واقع صفت فاعلی بر کننده کار دلالت می‌کند و دارای ساختمان‌های خاصی است.
ساختمان صفت فاعلی
صفت‌های فاعلی از نظر ساختمان به شکل زیر تقسیم می‌شوند:
۱- صفت فاعلی مشتق
صفت فاعلی مشتق از ترکیب بن ماضی یا بن مضارع با پسوندهایی نظیر نده، ان، ا و … ساخته می‌شوند. لطفا برای درک بهتر ساختمان صفت فاعلی مشتق، موارد زیر را مطالعه کنید؛
بن مضارع + نده
مثال: خواهنده، بافنده، تابنده، شنونده، بیننده
بن مضارع + ان
مثال: خواهان، دوان، سوزان، فروزان، گدازان
بن مضارع + ا
مثال: زیبا، شکیبا، خوانا، جویا، بینا
بن ماضی و به‌ندرت بن مضارع + ار
مثال: برخوردار، خریدار، خواستار، گرفتار، پرستار
بن ماضی و بن مضارع + گار
مثال: آموزگار، پرهیزگار، آفریدگار، پروردگار
اسم معنی و به‌ندرت صفت یا بن فعل
مثال: پیروزگر، بیدادگر، خنیاگر، رامشگر
اسم ذات و به‌ندرت صفت یا بن فعل
مثال: تراشکار، ورزشکار، ستمکار، دغلکار
2- صفت فاعلی مرکب
صفت فاعلی مرکب، صفتی است که برخلاف صفت فاعلی مشتق، از بیش از یک کلمه ساخته می‌شود. در ساخت‌های پیچیده‌تر، به صفت‌های فاعلی مشتق-مرکب نیز برخورد می‌کنیم. به مثال‌های زیر دقت کنید:
مثال: تسلیم‌کننده: تسلیم (اسم)+ کننده (صفت)
تندخو: تند (صفت) + خو (اسم)
گول‌زنک: گول (اسم) + زن (صفت فاعلی) + ک
آتش‌بیار معرکه: (گروه وصفی)
بشین و پاشو (ساخت امر و نهی)
صفت‌های فاعلی در جمله
۱- صفت قبل از اسم می‌آید و کسره حذف می‌شود
مثال: علیِ کینه‌جو
۲- صفت به بعد از خود اضافه می‌شود
مثال: خداوند زبان‌آفرین
۳- به شکل صفت فاعلی مرکب مرخم
که امروزه در ساخت دستوری کمتر به کار می‌رود.
مثال: گردن‌فرازنده
* این کلمه امروزه به صورت گردن‌فراز به کار می‌رود.
امیدواریم این مقاله در درک مفهوم ساختمان صفت فاعلی به شما کمک کردهد باشد. اگر به این موضوعات علاقمندید می‌توانید دیگر مقالات موجود در بخش آموزش صفر تا صد دستور زبان فارسی را مطالعه کنید.
