همانطور که می‌دانید در وبسایت ویراستار در حال نوشتن مجموعه مقالاتی با عنوان دستور کامل زبان فارسی هستیم که از سمت راست صفحه (در کامپیوتر) و پایین صفحه (در گوشی) می‌توانید این مجموعه را مطالعه کنید. در مقالات قبل با واج، تکواژ، واژه و هجا آشنا شدیم و در این مقاله می‌خواهیم بدانیم مصدر چیست و چگونه ساخته می‌شود.
مصدر که در زبان فارسی با واژه‌های ستاک یا بن فعل هم شناخته می‌شود، واژه‌ای است که مفهوم فعل را می‌رساند و زمان و شخص و شمار از آن استنباط نمی‌شود. این ویژگی مصدر باعث شده از نظر دستوری آن را در زمره اسم به شمار بیاورند.
چطور می‌توانیم مصدر را تشخیص بدهیم؟
ملاک اصلی ما «-َن» یا «تَن» در پایان کلمه است. مانند؛
مثال: رفتن، نشستن، گرفتن، خوردن، بردن، شستن
آیا هر فعل تنها یک مصدر دارد؟
خیر. برخی از افعال، بیشتر از دو مصدر دارند. به مثال‌های زیر دقت کنید:
مثال: خوابیدن: خفتن، خفتیدن، خسبیدن، خفسیدن، خُتیدن
چطور در فارسی مصدر بسازیم؟
برای ساختن مصدر باید بن فعل را بشناسیم و به انتهای آن «-َن» با «تَن» اضافه کنیم. دقت داشته باشید که در برخی از کلمات، «تن» به «دن» تبدیل می‌شود.
مثال: رستن، جستن، کشتن، نامیدن، بالیدن
برای ساخت مصدرهای متعدی نیز از پسوندهای «اندن» و «انیدن» استفاده می‌کنیم.
مثال: خوراندن، خورانیدن، خواباندن، خوابانیدن
انواع مصدر
مصدرهای زبان فارسی را به شیوه‌های مختلفی می‌توان دسته‌بندی کرد. به ادامه مقاله توجه کنید:
1- تقسیم‌بندی کلی
مصدر اصلی
مصدری است که از اصل به عنوان مصدر به کار می‌رود، مانند؛
مثال: شکستن، گرفتن، خوردن، بردن
مصدر جعلی
این مصدر در اصل مصدر نیست و با افزودن «یدن» به اسم مصدر می‌شود.
مثال: نالیدن، بالیدن، نامیدن
2- تقسیم‌بندی ساختاری
مصدر ساده
مصدری است که بن آن از یک ماده تشکیل می‌شود.
مثال: آمدن، رفتن
مصدر مرکب
مصدر مرکب همان‌طوری که از نامش پیداست از فعل مرکب ساخته شده است.
مثال: رنج بردن، رنج کشیدن، سرما خوردن
باید توجه داشته باشید که قیدها و گروه‌های قیدی می‌توانند مصدر را هم مقید کنند و مصدر مرکب بسازند.
مثال: کم خوردن، دیر آمدن
مصدر عبارت فعلی
مصدری است که از یک عبارت فعلی تشکیل شده باشد.
مثال: از سر گرفتن، از نو شروع کردن
مصدر پیشوندی
مصدری که از فعل پیشوندی درست شده باشد.
مثال: برگشتن، برخواستن
3- از نظر تغییر پسوندها
مصدر تام
مصدری است که هیچ بخشی از فعل در حالت مصدری حذف نشده باشد؛ مانند:
مثال: شستن، نشستن، نوشتن، دیدن
اسم مصدر
اسمی است که حاصل معنی مصدر می‌دهد با آنکه ساختار اسمی دارد.
مثال: روش، گفتار، دانایی، کردار
** برخی از مصدرهای عربی که در زبان فارسی رایج شده‌اند از دیدگان دستور زبان فارسی، در زمره اسامی مصدر به کار می‌روند.
مثال: تعلیم، تکثیر، تصفیه
مصدر مرخم یا مصدر مخفف
اگر نون آخر یک مصدر حذف شده باشد، به آن مصدر مرخم می‌گویند.
مثال: نشست، گرفت
اگر با نرم‌افزار ورد در کامپیوتر زیاد سر و کار دارید، حتما می‌دانید که رعایت نیم فاصله و همچنین فاصله گذاری درست علائم نگارشی یکی از دغدغه‌های کاربران فارسی زبان است. ما در سایت ویراستار نرم‌افزاری تهیه کرده‌ایم که این مشکلات را به صورت خودکار و در کمتر از چند دقیقه برطرف می‌کند. برای آشنایی بیشتر به صفحه نرم افزار ویرایش متن در ورد مراجعه کنید.
4- از نظر وجه
مصدر لازم
مصدر لازم به مفعول نیاز ندارد.
مثال: آمدن، رفتن
مصدر متعدی
مصدر متعدی بر خلاف مصدر لازم نیاز به مفعول دارد.
مثال: خوردن
مصدر دوگانه (ذووجهین)
این نوع از مصدر، مصدری است که هم لازم است هم متعدی.
مثال: شکستن
در این مقاله از ویراستار با مصدر در زبان فارسی آشنا شدیم. اگر در مورد این مقاله سوالی دارید می‌توانید در قسمت نظرات برایمان بنویسید. در غیر این صورت می‌توانید مبحث بعدی را از طریق منوی کنار سایت (در کامپیوتر) و پایین سایت (در گوشی) مطالعه کنید.
سلام.”تفسیر خواستن” مصدر مرکب است؟