همانطوری که می‌دانید، ضمیر شخصی مانند دیگر انواع ضمیر جانشین اسمی می‌شود تا از تکرار آن جلوگیری کند. ما در این مقاله که در ادامه سری مقالات دستور زبان فارسی در سایت ویراستار گردآوری شده است؛ قصد داریم با مثال و به طور دقیق ضمیر شخصی را برای شما توضیح دهیم. امیدواریم با ما همراه باشید.
ضمایر شخصی در صیغه‌های مختلف صرف می‌شود؛ پس می‌توانیم بگوییم ضمیر شخصی دارای شش ساخت است که عبارتند از؛
اول شخص مفرد: من، َم
دوم شخص مفرد: تو، َت
سوم شخص مفرد: او (وی)، َش
اول شخص جمع: ما، مان
دوم شخص جمع: شما، تان
سوم شخص جمع: ایشان، شان
همانطور که در بالا دیدید، برای هر صیغه، دو شکل ضمیر آمده است. بنابراین ضمایر شخصی در فارسی به دو دسته تقسیم می‌شوند.
- ضمایر شخصی متصل
- ضمایر شخصی منفصل
در ادامه سعی می‌کنیم هریک از انواع این ضمایر را با مثال برای شما همراهان روشن کنیم.
۱- ضمایر شخصی متصل یا پیوسته
ضمیر شخصی پیوسته تعدادی تکواژ هستند که کارکرد و معنای مستقلی ندارند و همیشه همراه کلمات دیگر به کار می‌روند؛
-َم، -َت، -َش، -ِمان، -ِتان، -َشان
کتابم، کتابت، کتابش، کتابمان، کتابتان، کتابشان
ضمایر شخصی متصل با پیوسته می‌تواند سه نقش دستوری مفعولی، متممی و اضافی را بپذیرند.
نقش مفعولی
طولی نکشید که اخراجش کردند. (او را اخراج کردند.)
نقش متممی
تمام ماجرا را بهم گفت. (به من گفت)
نقش اضافی
این دفتر مشق کدامتان است؟ (کدام یکی از شما است؟)
2- ضمایر شخصی منفصل یا جدا
ضمایر شخصی جدا به واژه‌ای نمی‌چسبند و در جمله با معنا و لفظ مستقلی به کار می‌روند؛
اول شخص مفرد: من
دوم شخص مفرد: تو
سوم شخص مفرد: او، آن، وی
اول شخص جمع: ما
دوم شخص جمع: شما
سوم شخص جمع: ایشان، آنها، آنان
ضمیرهای شخصی این قابلیت را دارند که همه نقش‌های دستوری زبان فارسی را بپذیرند؛ یعنی نهاد، مسند، مفعول، متمم، اضافه و تمیز.
نهاد: ما دیروز به بازار رفتیم.
مسند: منم در را باز کن.
مفعول: آنها دیشب ما را به تئاتر بردند.
متمم: باید به شما بگویم که دیر می‌شود.
اضافه: حرف تو را زمین نمی‌اندازم.
تمیز: هرکسی را تو نمی‌پنداشتم.
چند نکته مهم درباره ضمایر شخصی
1- مرجع ضمیر گاهی به صورت بدل و بعد از ضمایر شخصی می‌آیند؛ مانند،
من، یک ویراستار، از نرم‌افزار ویرایش خودکار سایت ویراستار استفاده می‌کنم.
2- اگر سه ضمیر م، ت، ش به پایان واژه مختوم به های بیان حرکت افزوده شود، باید یک الف به آن اضافه کنیم.
دنده‌ام، دنده‌ات، دنده‌اش
3- اگر ضمایر شخصی پیوسته به کلمه‌ای اضافه شود که با الف یا واو تمام شده، باید میان واژه و ضمیرها، ی اضافه کنیم.
آبرویم، آبرویت، آبرویش، آبرویمان، آبرویتان، آبرویشان
دفترهایم، دفترهایت،دفترهایش، دفترهایمان، دفترهایتان، دفترهایشان
3- برای دوم شخص مفرد هنگام احترام به جای تو یا ت از ضمیرهای شما و تان استفاده می‌کنند؛
لطفا این کتابتان را به من امانت بدهید. (خطاب به دوم شخص مفرد)
4- برای سوم شخص جمع به هنگام احترام، به جای او یا ش از ضمیرهای ایشان یا شان استفاده می‌کنند؛
استاد را دیدم و از دانسته‌هایشان استفاده کردم.
5- ضمیر وی فقط در نثر ادبی به کار می‌رود.
6- ضمیر آنها به طور مشترک برای انسان و غیرانسان به کار می‌رود.
7- اگر ضمیرهای من و تو همراه با را بیایند نون از ضمیر من و واو از ضمیر تو می‌افتد.
در این مطلب به طور کامل با فعل و انواع آن در زبان فارسی آشنا شدیم. این مقاله در ادامه سری مقالات آموزش کامل دستور زبان فارسی نوشته شده است که می‌توانید مطالب دیگر آن را نیز مطالعه کنید. همچنین اگر سوالی در مورد این مقاله دارید در قسمت نظرات آن را برایمان بنویسید.
