پسوند مانند پیشوند تکواژی است که در پایان کلمات می‌آید و معنایی تازه می‌سازد و گاهی ممکن است نقش دستوری کلمه را هم تحت تأثیر قرار بدهد. برای مثال «ک» در کلمه دخترک پسوند است. در این مقاله قصد داریم پسوندهای فارسی را مورد بررسی قرار بدهیم.
پرکاربردترین پسوندهای فارسی
– ار: این پسوند که یکی از پرکارترین پسوندهای فارسی هم هست، با بن ماضی، اسم مصدر می‌سازد و وقتی با بن ماضی و مضارع ترکیب شود، نتیجه، صفت فاعلی است. اگر هم با بن ماضی ترکیب شود، صفت مفعولی به دست می‌آید.
گرفتار، رفتار، دیدار، کشتار
– آسا: پیشوند تشبیه است و صفت و قید می‌سازد.
غول‌آسا، شیرآسا، اهریمن‌آسا
– اک: با بن مضارع اسم می‌سازد.
خوراک، پوشاک
– آگین: پسوند مبالغه است و با اسم، صفت می‌سازد.
عطرآگین، سهم‌آگین، زهرآگین
– ان: این پسوند با بن مضارع، صفت فاعلی می‌سازد، برای بیان نسبت پدری یا نیایی، ساختن قید زمان، نسبت به قبیله و ساخت اسم مصدر به کار می‌رود.
روان، همتیان، بامدادان، توران، آشتی‌کنان
– انه: برای تشبیه، نسبت و لیاقت، ساختن اسم، صفت و قید به کار می‌رود.
ویرانه، جسورانه، عصرانه، ماهانه، سالیانه
– بان: در مفهوم محافظت و فاعلیت
باغبان، دربان، نگهبان
– چه: پسوند تصغیر است.
باغچه، تربچه، پیازچه
– دان: پسوند جا و مکان است و ظرفیت را می‌‌رساند.
آتشدان، نمکدان، جامه‌دان
– زار: پسوند مکان‌ساز است.
لاله‌زار، گلزار، سبزه‌زار
– سار: از پسوند سار برای بیان شباهت، کثرت در مکان، مفهوم جانب و ناحیه، نسبت و انصاف استفاده می‌شود.
دیوسار، کوهسار، رخسار، شرمسار
– سان: برای مشابهت
یک‌سان، همسان
– ستان: پسوند مکان‌ساز
بوستان، گلستان، خارستان
باید بدانید که پسوند «ستان» در دو کلمه تابستان و زمستان بر زمان دلالت می‌کند.
– ش: در آخر بن مضارع، اسم مصدر می‌سازد.
خورش، روش
یکی از اشتباهات رایج در نرم افزار ورد، عدم استفاده از نیم فاصله در زمان تایپ کلمات مشتق، مرکب و یا مشتق-مرکب است. ما در سایت ویراستار نرم‌افزاری تهیه کرده‌ایم که مشکلات نیم فاصله در ورد را به صورت خودکار و در کمتر از چند دقیقه برطرف می‌کند. برای آشنایی بیشتر به صفحه برنامه ویرایش متن فارسی در سایت ویراستار مراجعه کنید.
حال به ادامه بررسی پسوندهای فارسی می‌پردازیم.
– ک: برای تصغیر، تقلیل و تدریج در قید، صفت و رساندن معنای تحقیر و توهین، تحیب و ترحم، تشبیه، نسبت و اسم آلت استفاده می‌شود.
شاخک، نرم‌نرمک، دلخوش‌کنک، شاعرک، طفلک، عروسک، سنگک، غلتک، زردک
– کده: پسوند مکان
میکده، غمکده
– گار: این پسوند با اضافه شدن به آخر بن فعل، پسوند فاعلی می‌سازد. اگر به آخر اسم بپیوندند می‌تواند نسبیت را ایجاد کند و در پایان بن ماضی به عنوان پسوند لیاقت به کار می‌رود.
آفریدگار، یادگار، ماندگار
– گان: در آخر اسم یا صفت شمارشی، نسبت را می‌سازند.
مهرگان و دهگان
– گانه و گانی: در آخر صفت، پسوند نسبت محسوب می‌شوند.
جداگانه، دوگانه، خدایگانی
– گاه: پسوند مکان و زمان است.
دانشگاه، صبحگاه
– گر: پسوند فاعلی، پسوند شغلی و یا مبالغه است.
دادگر، ستمگر، رفتگر
– گین: پسوند مبالغه درست می‌کند و صفت‌ساز است.
خشمگین، زهرآگین، سهمگین
– لاخ: پسوند مکان و کثرت
سنگلاخ
– -ُم: پسوند صفت شمارشی ترتیبی و صفت پرسشی
دوم، چندم، پانزدهم
– مان: پسوند نسبت در آخر صفت و اسم.
شادمان، دودمان
به یاد داشته باشید که پسوند «مان» می‌تواند از بن مضارع اسم بسازد و یا از بن ماضی، اسم ذات درست کند.
زایمان، ساختمان
– مند: صفت و دارندگی و مبالغه است.
دانشمند، ثروتمند، شکوهمند
-مین: پسوند صفت شمارشی ترتیبی و صفت پرسشی است.
دومین، کدامین، هزارمین
– نا: از صفت، اسم می‌سازد.
تنگنا، فراخنا
– ناک: پسوند اتصاف و دارندگی
خشمناک، سهمناک، نمناک
– نده: با بن مضارع، صفت فاعلی می‌سازد.
دونده
– و: پسوند اتصاف و تحقیر
ریشو، یارو
– وار/ واره: در معانی دارندگی، شایستگی، همانندی و برای نسبت و اتصاف
امیدوار، شاهوار، بهشت‌وار، گوشواره، سنگواره
– ور: برای اتصاف و مبالغه
دانشور، بارور
– وند: برای دارندگی و اتصاف به کار می‌رود.
فولادوند، شهروند
– ه: های بیان حرکت، به عنوان پسوند کاربردهای زیادی دارد، مثلا با بن مضارع اسم مصدر یا اسم آلت می‌سازد.
ماله، تابه
یا با بن ماضی، صفت مفعولی می‌سازد.
گفته، شسته، رفته، نوشته
همچنین می‌تواند برای ساختن صفت و قید در کلمه‌های مرکب مورد استفاده قرار بگیرد.
یکشبه، هیچ کاره
– ی: یا هم مانند پسوند ه اقسام بسیاری دارد که هرکدام کاربردهای مختلفی دارند. دقت کنید؛
1- نشانه نسبت: سمنانی، دیوانی
2- نشانه حاصل مصدر: خوبی
3- نشانه نکره: بقالی
4- نشانه وحدت: کیلویی
5- نشانه لیاقت: گفتنی
6- نشانه قید زمان: عمری
7- نشانه تحبیب و تفخیم: نورچشمی
8- یای وصفی که به کمک که و جمله پس از آن، اسم را معرفه می‌کند.
خانه‌ای که خرید برای یک پیرمرد ساده بود.
– ین/ ینه: پسوند ین، صفت‌ساز است و صفت نسبی و برترین را می‌سازد.
سیمین، دیرین، زرین، میهن، دیرینه
در این مطلب به طور کامل با فعل و انواع پسوندها در زبان فارسی آشنا شدیم. این مقاله در ادامه سری مقالات آموزش کامل و کاربردی دستور زبان فارسی نوشته شده است که می‌توانید مطالب دیگر آن را نیز مطالعه کنید تا با ساختار دستور زبان فارسی بیشتر آشنا شوید.
